Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish va prognozlash

Tizimli yondashuv murakkab iqtisodiy tizimlardagi hajmli va sifatli bo‘lishi mumkin bulgan jarayonlar o‘tishini o‘rganishni nazarda tutadi. Ular iqtisodiy pronozlashda katta rol o‘ynaydi. Hodisaning har bir ko‘rinishi tizim sifatida olinishi mumkin. Bu degani ular o‘zaro bog‘liq qator funksiyalar, afzalliklarni
ta’minlovchi bir-biri bilan bog‘liq qismlardan iborat. Bu afzallik va funksiyalarni bilgan holda o‘rganilayotgan ob’ektning harakatini oldindan bilish mumkin.

2. 
   Prognozlashning ekspertlar usuli
   

Tizimli yondashuv tizimning umumiy maqsadini aniqlashdan va hamma sistemalar osti faoliyatini maqsadga erishishdan chetlashtiruvchi har bir yechimning ishlab chiqilishi va asoslanishiga asoslanuvchi siyosiy fikrlash ko‘rinishini anglatadi. Bunda berilgan tizim boshqa bir katta tizimning bir qismi sifatida qaraladi, uning rivojlanish maqsadi bu tizimning rivojlanish maqsadlari bilan bog‘lanadi.
Strukturaviy yondashuv prognozlash ob’ektlarida izlanish katta rol o‘ynaydi. Strukturaviy yondashuvda izlanish ob’ekti o‘zi tarkibidagi elementlar va ularning o‘zaro harakatida ko‘rib chiqiladi. Bu esa o‘rganilayotgan ob’ekt haqidagi tasavvurni kengaytirishga imkon beradi.
Tizimli - tarkibiy yondashuvi bir tomondan, tizimni dinamik rivojlanayotgan bir butunlik sifatida qarashni ko‘zda tutsa, ikkinchi tomondan, tizimning o‘zaro harakatdagi strukturaviy elementlariga bo‘linishidir, chunki haqiqatda har bir tarkibiy element boshqa hamma elementlarga qanday ta’sir etsa, butun tizimga ham shunday ta’sir etadi. Bu bilan tizim elementlari aloqasining qonuniyligini ochish imkoni paydo bo‘ladi.
Ekspertizaning individual metodi xar bir ekspert bilan personal ish olib boradi va boshqa fikrlar bilan maslahatlashib ekspert hulosasi beriladi.
Shunday qilib iqtisodiyot murakkab tizim bo‘lib yaxlitlik, iyerarxik, ehtimollik, xususiyatlarga ega va shu sharoitda boshqariladi. Aytib o‘tilgan xususiyatlarni e’tiborga olgan holda prognozlashtirish usullarini klassifikatsiyasi tuzilgan.
Bashoratlash usullari 2 katta guruhga bo‘linadi: formalizatsiyalash usullari va evristik usullar (1.4.1-rasm).

Эвристик
	Эксперт баҳолаш Мантиқий

1.4.1-rasm. Bashorat usullari
Shunday qilib, ilmiy bashoratlashning eng muhim sharti – prognozlanadigan ob’ektlarni boshqaradigan qonunlarni chuqur va har tomonlama o‘rganishdan iboratdir.