“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Diqqat barcha psixik jarayonlarda qatnashadi, ularning mahsuldorligini oshirishga 
ta’sir etadi.
Shu boisdan diqqat qaratilgan obyektlar ong to’plangan nuqtasida aniq, yaqqol aks 
ettiriladi. Demak, diqqat - aqliy jarayonlarning sifati, mahsuldorligi va samaradorligini 
ta’minlovchi insonning ichki aktivligidan iboratdir. Shuningdek, u har qanday inson 
faoliyatining zaruriy shartidir.
38-rasm 
 
 
Tashqi diqqat
deb ongimizning obyektiv vokelikdagi narsa va hodisalarga, ularning 
ayrim belgi va xususiyatlariga yunaltirilishi, ularda faol to’planishiga aytiladi.
Tashqi diqqat faqat idrok qilish jarayonidagina namoyon bo’lmasdan, balki fikr 
yuritilayotgan narsalarga ham qaratiladi. Jumladan, ixtirochining o’zi yaratgan narsasini tasavvur 

---

qilishi, rassomning obrazlarni kashf qilish jarayoni, muhandisning to’g’on qurilishini ko’z 
o’ngiga keltirish bilan bog’liq holatlar bunga misol bo’la oladi.
Ichki diqqat
esa ongimizning o’z subyektiv taassurotlarimiz, his- tuygularimiz va 
intilishlarimizga qaratilishidan iboratdir. Inson ongining o’zida sodir bo’layotgan o’z 
hissiyotlarini, fikrlarini, orzu, istak va shu kabilarni kuzatishda tashqi diqqatdan farqli o’laroq 
ichki diqqat yuzaga kelar ekan, bunda diqqatning har ikkala ko’rinishi ham faoliyatning 
muvaffaqiyatli yakunlanishiga munosib hissa qo’shish imkoniyatiga egadir. Bir kishi ongining 
muayyan obyektga qarata yo’naltirilishi va unga to’planishiga
 
individual
;
bir guruh yoki 
ko’pchilikdan iborat kishilar jamoasining ongi psixik faoliyatning biror obyektga qarata 
yo’naltirilishi va shu obyekt ustida to’planishiga
 
guruhiy
yoki

jamoa diqqati
deb yuritiladi. 
Ixtiyorsiz diqqat
- diqqatning quyi formasi bo’lib, odatda qo’zg’atuvchilarning 
analizatorlardan birortasiga ta’sir etishi natijasida sodir bo’ladi. U mo’ljal olish refleksi 
qonuniyatiga ko’ra paydo bo’ladi va odamlar hamda hayvonlar uchun umumiydir. 
Ixtiyorsiz diqqat ta’sir etuvchi qo’zg’atuvchi hamda bu qo’zg’atuvchilarning odamni 
ilgarigi tajribasi yoki psixik holatiga muvofiq kelishi tufayli paydo bo’lishi mumkin. Ta’lim va 
tarbiya jarayonida shakllanuvchi, faqat odamga xos bo’lgan ixtiyoriy diqqat ancha 
murakkabdir. Uning xarakterli xususiyati shundaki, u obyektga niyat va qo’yilgan maqsad 
ta’sirida yo’llanadi. 
Kishida paydo bo’ladigan talab, ehtiyojlar, organizmdagi o’zgarishlar, 
masalan chanqash, og’piq, ko’ngil g’ashligi kabi holatlar ham diqqatimizni jalb etishi mumkin. 
Ixtiyorsiz diqqatning nerv-fiziologik asosini orientirovka (mo’ljal) yoki tekshirish refleksi tashkil 
qiladi. Chunonchi, tevarak-atrofimizdagi narsalarning salgina o’zgarishi bizda darhol mo’ljal 
refleksini yuzaga keltiradi. Boshqacha qilib aytganda, «nima gap» degan ma’noda atrofimizga 
razm sola boshlaymiz. Shuningdek, turli his-tuyg’ular, xususan qiziqish ixtiyorsiz diqqatga sabab 
bo’ladi. Qiziqarli roman, kinofilm, qiziqarli suhbat diqqatimizni o’ziga beixtiyor tortadi. Shuning 
uchun diqqatning bu xili