"ijtimoiy fanlar" kafedrasi

«U (Alloh) o‘zi qiladigan biror narsa haqida 
javobgar emas, balki ular (Allohning oldida bandalar) javobgardirlar» 
(Anbiyo, 23), deyiladi. 

---

209 
Shuningdek, aqidaga oid asarlarda Alloh qiyomatgacha nima bo‘lishini 
bilishi, agar ularni bilmasa, Uning komil sifati nuqsonli bo‘lib qolishi va mazkur 
ilohiy ilm «qazoi-qadar» deb atalishi keltirilgan. Allohning hamma ishlarning 
kelajakda qandoq bo‘lishini azaldan bilishi qazo deb nomlangan. Qadar deb ana 
Shu ishlar Allohning azaliy ilmiga muvofiq vujudga kelishiga aytiladi. Qazo va 
qadarning ma’nosi bandalarning kelajakda bo‘ladigan ishlarini Alloh tomonidan 
oldindan bilib turilishidir. Qazo va qadarni noto‘g‘ri tuShunish oqibatida qadariy, 
jabariy va boshqa oqimlar paydo bo‘lgan.
7.
O‘lgandan keyin qayta tirilishga ishonish ham imon shartlaridan biri bo‘lib, 
unga ko‘ra qiyomat kuni bo‘lganda, barcha insonlar qayta tirilib, mahshargohga 
yig‘iladi. Yaxshi amal qilib o‘tganlarning mukofoti (jannat), yomon amal 
qilganlarning jazosi (do‘zax) mavjud. Bandaning barcha ishlari hisob-kitob qilinib 
Allohning huzurida ko‘riladi. Har bir kishining qilgan ishlari kitobi – nomai a’moli 
o‘qiladi. Yaxshi amallar va yomon ishlar hammasi o‘lchanadi. Bu borada Qur’on 
oyatlari va hadislarda misollar ko‘p. Masalan: 
«Ular: «Holimizga voy! Kim 
bizlarni uxlayotgan joyimizdan uyg‘otdi?» – deganlarida, (ularga aytilur): 
«Mana Shu Rahmon va’da qilgan va payg‘ambarlar so‘zlagan rost narsa 
(qiyomat)dir» 
(YOsin, 52). 
Xulosa.
Insonlar hisob-kitob qilinadigan kunni «qiyomat» deb ataladi va u 
«tik turish» ma’nosini bildiradi. Barcha qabridan tik turib tirilishiga Shu nom 
berilgan. Qiyomat – hisob kuni, oxirat kuni, mahshar kuni kabi bir qancha nomlar 
bilan yuritiladi. Manbalarda qiyomatning qachon bo‘lishi masalasi aniq 
aytilmagan. Islom ta’limoti bo‘yicha uning qachon sodir bo‘lishini Allohdan 
boshqa hech kim, hatto payg‘ambar va farishtalar ham bilmaydi. Faqat kitoblarda 
uning ba’zi bir alomatlari haqida ma’lumotlar mavjud. Islom ta’limotiga ko‘ra 
qiyomatda insonlar savol-javobdan o‘tadigan joy – mahsharga yig‘iladilar. 
Mahsharda savol-javobdan keyin insonlarga do‘zax ustidagi
 
sirot degan ko‘prikdan 
o‘tishlari kitoblarda aytilgan. Qiyomatdan o‘tgan inson jannat (bog‘, bo‘ston) yoki 
do‘zaxdagi joyiga etib boradi. Alloh jannatni ham, do‘zaxni ham yaratib qo‘ygan. 

---

210 
Ular inson etib boradigan so‘ngi manzil hisoblanadi. Diniy aqida bo‘yicha, jannat 
imon keltirgan, taqvodor, Yaxshi insonlar uchun tayyorlab qo‘yilgan. Ular u erda 
rohat va farog‘atda yashaydilar. Qiyinchilik, kasal, qarilik va o‘lim yo‘q. Istagan 
narsalari muhayyo bo‘ladi. Bularning barchasi bu dunyoda qilib o‘tgan amallari 
tufayli beriladi. U erdagi noz-ne’matlar tugamaydi, insonlardan to‘silmaydi. 
Jannatdagi eng oliy ne’mat, bu Allohning diydorini ko‘rishlik hisoblanadi. Do‘zax 
esa, jannatning aksi kofir, munofiq va gunohkor – diniy majburiyatlarni 
bajarmaganlar uchun tayyorlab qo‘yilgan va ularga turli azoblar, qiynoqlar 
beriladigan jazolash joyi. U erda azob uchun olov, qaynab turgan buloq mavjud. 
Eb-ichadigan narsalari ham ularni azoblash uchun hozirlab qo‘yilgan. U bir necha 
tabaqa chuqurlikdan iborat, odamlar gunohlari darajasiga qarab jazolanadilar. 
Jannatdagi rohatlar va do‘zaxdagi azob-uqubatlar ham jasad va ham ruh uchun 
bo‘ladi. Qiyomat, jannat va do‘zaxning vasfi haqida Qur’onning ko‘p oyatlarida 
ma’lumotlar berilgan.