|
6.Mazhabsizlik va uning oqibatlari.
Bugungi kunda turli guruhlar tarafidan
mazhablarni inkor qilish holatlari uchrab turibdi. Ular mazhabsizlik g‘oyasini ilgari
surib, asosiy maqsadlari asrlar davomida amal qilinib kelinayotgan fiqhiy
mazhablarni inkor qilishdan iborat.
Mazhabsizlik g‘oyasi deyarli 12 asrdan ortiq
vaqt mobaynida yashagan minglab ulamolarning butun umrlarin davomida olgan
ilmlari va qoldirgan meroslarini, yozgan asarlarini bekorga chiqaradi. Shu bilan
birga asrlar davomida amal qilinib kelinayotgan an’analar noto‘g‘ri, ularga amal
qilgan musulmonlar esa adashgan ekan degan xulosaga olib keladi. Bundan
tashqari musulmonlar birligini xavf ostida qoldiradi. Zero, Muhammad
payg‘ambar
(alayhis-salom)
hadislarida:
«Alloh
ummatimni
zalolatda
jamlamaydi»
,
«Musulmonlar Yaxshi deb bilgan narsa Allohning huzurida ham
Yaxshidir»
(hadislarni Hokim Naysaburiy rivoyat qilgan), deyilgan. Mazhablar
ham musulmonlarning birligi. Olimlar butun umrini shariat ilmiga bag‘ishlab,
undagi o‘ta nozik masalalarni o‘rganish uchun umrining ko‘p yillarini
bag‘ishlaganlar, Qur’on va hadislarda uchraydigan va barcha insonlar tuShunishi
qiyin bo‘lgan holatlarni fahmlash va tuShunishga oson shaklga keltirib so‘ngi
xulosalarni berganlar.
Mazhabsizlik g‘oyasini soxta salafiylar ilgari surmoqda. Ularning fikricha,
fiqhiy mazhablar tomonidan ishlab chiqilgan qoidalarni to‘g‘ri tuShunish usuli
sifatida tan olinmaydi, balki shariat ahkomlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri amalga tatbiq
etish lozim deb hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda, mazhabsizlarning da’vosi
bo‘yicha har bir kishi, o‘zi Qur’ondan yoki hadisdan hukm olishi mumkin. Chunki
mujtahidlarning xulosasi boshqalar uchun asos bo‘la olmaydi, har bir odam o‘zi
fatvo berishi mumkin. Ularning bu g‘oyasiga amal qilinsa, barcha Qur’on va
hadisdan hukm olishga o‘tsa, jamiyat hayoti o‘z-o‘zidan izdan chiqadi. CHunonchi
tibbiyot, arxitektura va hokazo soha vakillari ham o‘zlari mustaqil tarzda Qur’on
yoki hadislarni o‘rganib o‘z masalalarini hal etishlari lozim bo‘lib qolar edi.
Mazhabsizlikni targ‘ib qilayotgan soxta salafiylik mafkurasiga ko‘ra fiqhiy
mazhablar tomonidan ishlab chiqilgan kategoriyalar shariatni to‘g‘ri tuShunish
257
uslubi sifatida tan olinmaydi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri shariat ahkomlarini amalga tatbiq
etish eng to‘g‘ri yo‘l hisoblanadi.
Bu yo‘l bilan minglab olimlarning mashqqat bilan amalga oshirgan ishlarini
bekorga chiqaradi. Shu bilan birga asrlar davomida musulmonlar tomonidan amal
qilinib kelinayotgan an’analarni noto‘g‘riga chiqarib, «o‘tmishdagi musulmonlarni
adashgan edilar» degan buzuq xulosani beradi. Buning natijasida musulmonlar
orasida parokandalik yuz beradi. Hozirgi kundagi ahli sunna val jamoa
musulmonlarining barchasi to‘rt mazhabdan biriga ergashadi. Shu bilan birga ular
bir-birini inkor qilmaydi va aqidada bir hisoblanadi.
Mazhabsizlarning da’volaridan yana biri faqat sahih hadisga amal qilish
lozim, Chunki mujtahidlar har xil fatvo chiqarganlar, Shuning uchun bu bo‘linish
hisoblanadi, deydilar. Aslida mazhablardagi bir masalaga turlicha qarash
mujtahidning o‘sha masalani qanday tuShunishi bilan bog‘liq. Arab tili boy til
bo‘lgani sababli, bir olim Qur’ondagi so‘zning bir ma’nosini qabul qilgan bo‘lsa,
ikkinchi mujtahid boshqa ma’nosini olgan. Hukm ham, hadislardan hukm olish
ham Shunga yarasha bo‘lgan. Bir mujtahid bir hadisni olgan va unga qarshi
bo‘lgan hadisni esa, hukmi o‘chgan deb, boshqa mujtahid esa, o‘sha hadisni hukmi
o‘chmagan deb qabul qilgan.
Bulardan tashqari Payg‘ambar (alayhis-salom) tomonidan sahobiylarga ham
o‘z o‘rniga qarab turlicha masalahatlar berilgan. Sahobiylar esa, turli joylarga
tarqalib, borgan joylarida o‘zlari bilgan ilm bilan boshqalarni tanishtirganlar.
Shunga o‘xshash va boshqa sabablar bilan mazhablar orasida bir masalaga turlicha
fatvolar berish holatlari paydo bo‘lgan. Shunday bo‘lsada mazhablar bir-birlarining
hukmlarini xato deb hisoblamaydilar va boshqa hukmni hurmat qiladilar.
Shu o‘rinda fatvo va muftiy haqida to‘xtalib o‘tish o‘rinli. «Fatvo» deb
lug‘atda «mushkul ishga javob qidirish», «savolga javob berish», «shariat
masalalari yuzasidan fatvo chiqarmoq», «maslahat bermoq», «muftiyning
xulosasi» degan ma’nolarni bildiradi. Istilohda esa, «dalilga asoslanib, shar’iy
hukmni so‘rovchiga bayon qilib berish» ga fatvo deyiladi. Zamonaviy hanfiy
258
mazhabi olimlaridan biri fatvoni «diniy masalalarga javob berishdir», degan.
«Muftiy» deb shariat hukmlari borasida fatvo beradigan odamga aytiladi. Faqih
Qarofiy Shunday degan: «Muftiylar Alloh taoloning tarjimonlaridir. Chunki ular
nass (Qur’on va hadis)ga tayangan holda hukm chiqaradilar». Imom SHotibiy:
«Muftiylar ummat uchun Rasululloh (alayhis-salom) maqomlarida bo‘ladilar.
Bunga dalil qilib:
Do'stlaringiz bilan baham: |
