"ijtimoiy fanlar" kafedrasi

«Yoki ular hech narsadan 
(ya’ni, Yaratuvchisiz)
yaralib 
qolganmilar?! Yoki ular o‘zlari yaratuvchimilar?! Yoki osmonlar va Erni 

---

204 
ham ular yaratganmi?! Yo‘q! Ular 
(baribir)
imon keltirmaslar» 
(Tur, 35-36), 
deyilgan va Xudoning borligiga ishonmaydiganlarga dunyo o‘zidan-o‘zi yaralib 
qolishi mumkin emasligi aytilgan. Aqida ilmida Allohning yagonaligi masalasi 
alohida ahamiyatga molik mavzulardan biridir. Buni «tavhid» deyiladi. Tavhid 
lug‘atda biror narsaga birlik va yagonalikni nisbat berishdir. Istilohiy ma’noda 
Allohga shirk keltirishning turli shakllaridan voz kechish, Allohning zotida, 
sifatida, ishlarida, ismlarida, hukmlarida ham sherigi yo‘q deb, e’tiqod qilishga 
aytiladi. Allohning sherigi yo‘qligi borasida Qur’on oyatlari va hadislarda ko‘plab 
misollar mavjud. Bu oyatlarda Allohning sherigi bo‘lganida koinotdagi tartib 
buzilib ketishi ko‘rsatilgan. Jumladan: 
«Agar ikkisi (Er va osmon)da Allohdan 
o‘zga ilohlar bo‘lganida, har ikkisi buzilib ketgan bo‘lur edi. Bas, Arsh egasi 
bo‘lmish Alloh ular sifatlayotgan (sheriklardan) pokdir» 
(Anbiyo, 22), 
«Alloh 
farzand tutgan emas va U bilan birga biror iloh ham bo‘lgan emasdir. Aks 
holda, har bir iloh o‘zi yaratgan narsa bilan (kibrga) ketib, bir-biridan ustun 
bo‘lib olur edi (natijada Eru osmon buzilib ketgan bo‘lur edi). Alloh ular vasf 
etayotgan narsadan pokdir» 
(Mu’minun, 91) oyatlarini keltirish mumkin.
Islom dinida Allohga ishongan kishi uning ismi va sifatlariga ham imon 
keltirish shart qilib qo‘yiladi. Qur’onda: 
«Allohning chiroyli ismlari bordir. Uni 
o‘sha (ism)lar bilan atangiz!» 
(A’rof, 180), 
«Uning go‘zal ismlari bordir» 
(Hashr, 24) deyilgan. Bu ism va sifatlar orqali Alloh haqida bilimlarga ega 
bo‘linadi. Barcha ulamolarning fikriga ko‘ra, Alloh ismlarini o‘rganishdan maqsad 
Unga loyiq bo‘lmagan sifatlarni bermaslikdir. Shuningdek, «Allohning to‘qson 
to‘qqizta ismi bor»ligi haqidagi hadisni muhaddislar rivoyat qilganlar. Imom Abu 
Hanifa o‘zining «al-Fiqh al-akbar» asarida Alloh haqida Shunday degan: «U o‘zi 
yaratgan narsalardan birortasiga o‘xshamas. Unga ham biror narsa o‘xshash emas. 
O‘zining zotiy va fe’liy sifatlari bilan azaldan bor bo‘lgan va abadiy bor bo‘lur. 
Zotiy sifatlari – hayot, qudrat, ilm, kalom, eshitish, ko‘rish, iroda. Fe’liy sifatlari – 
xalq etish, yasash va boshqa Shu mazmunga dalolat qiluvchi sifatlar. U o‘zining 

---

205 
barcha ism va sifatlari bilan birgalikda doim bo‘lgan va abadiy bo‘lajak. Unga 
biror ism yoki sifat keyin qo‘shilib qolgan emas». 
Boshqa bir o‘rinda: «Qur’onda O‘zi zikr etganidek, Allohning qo‘li, yuzi, 
nafsi (O‘zi) bor deb bilamiz. Bular Uning sifatlaridan, lekin qanday, qanaqa 
deyilmas. Hatto, qo‘li-qudrati yoki ne’mati ham deb ta’vil etilmas. Aks holda 
uning bir sifatini yo‘qqa chiqarilgan bo‘lur. Bu esa qadariylar va mo‘‘taziliylar 
so‘zidir. Biz aytamizki, qo‘li o‘ziga xos, kayfiyatsiz sifatdir. Shuningdek, Uning 
g‘azabi va rizosi ham o‘ziga xos kayfiyatsiz sifatlaridandir», deyilgan. 
Islom ta’limotiga ko‘ra, Allohning ismi va sifatlarini boshqa biror maxluqotga 
o‘xshatish mumkin emas. Uning holati, kayfiyati, surati haqida bahs qilinmaydi, 
ya’ni Alloh ko‘radi, eshitadi, biroq biz insonlar va boshqa maxluqotlar kabi emas, 
balki u haqda bahs yuritish bid’at hisoblanadi. 
2.
Musulmon kishi farishtalarga ham ishonishi lozim. Farishta arab tilida 
«malak», ko‘pligi «maloika» deyiladi. Ularga ishonmagan musulmon 
hisoblanmaydi. Qur’onda: