|
1.3 Rivojlanishni boshlash uchun maqbul muddat muammosi ijodkorlik.
Qobiliyatlarni shakllantirish haqida gapirganda, bolalarning ijodiy qobiliyatlarini qachon, necha yoshdan boshlab rivojlantirish kerak degan savolga to'xtash kerak. Psixologlar turli xil atamalarni chaqirishadibir yarim yildan besh yilgacha. Ijodkorlikni yoshligidan rivojlantirish zarur degan gipoteza ham mavjud. Ushbu gipotezani fiziologiya qo'llab-quvvatlaydi.
Haqiqat shundaki, bolaning miyasi ayniqsa tez o'sadi va hayotning birinchi yillarida "etuklashadi". Bu pishmoqda, ya'ni. miya hujayralari sonining ko'payishi va ular orasidagi anatomik aloqalarular allaqachon mavjud tuzilmalar ishlarining xilma-xilligi va intensivligiga hamda atrof-muhit yangilarining shakllanishini qanchalik rag'batlantirishiga bog'liq. Ushbu "pishib etish" davri tashqi sharoitlarga nisbatan eng yuqori sezgirlik va moslashuvchanlik davri, rivojlanish uchun eng yuqori va keng imkoniyatlar davri. Bu inson qobiliyatlarining xilma-xilligi rivojlanishining boshlanishi uchun eng qulay davr. Ammo bolada faqatgina ushbu qobiliyatning rivojlanishi uchun, bu kamolotning "lahzasi" uchun stimullar va sharoitlar mavjud. Shartlar qanchalik qulay bo'lsa, ular maqbul darajaga qanchalik yaqin bo'lsa, shuncha muvaffaqiyatli rivojlanish boshlanadi. Agar pishib etish va ishlashning (rivojlanishning) boshlanishi vaqtga to'g'ri keladigan bo'lsa, sinxron tarzda o'ting va sharoitlar qulay bo'lsa, unda rivojlanish eng yuqori tezlashuv bilan osonlikcha davom etadi. Rivojlanish eng yuqori cho'qqiga ko'tarilishi va bola qobiliyatli, iste'dodli va ixtirochi bo'lib yetishishi mumkin.
Biroq, qobiliyatlarni rivojlantirish imkoniyatlari, pishib etish "momentida" maksimal darajaga ko'tarilib, o'zgarishsiz qolmaydi. Agar ushbu imkoniyatlardan foydalanilmasa, ya'ni mos keladigan qobiliyatlar rivojlanmasa, ishlamasa, agar bola zarur faoliyat bilan shug'ullanmasa, u holda bu imkoniyatlar yo'qolib, tanazzulga uchraydi va qanchalik tez bo'lsa, shunchalik zaif ishlaydi. Rivojlanish imkoniyatlarining yo'q bo'lib ketishi qaytarilmas jarayondir. Ko'p yillar davomida bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish muammosi bilan shug'ullanib kelayotgan Boris Pavlovich Nikitin bu hodisani NUVERS (Qobiliyatlarni samarali rivojlantirish imkoniyatlarining qaytarilmas pasayishi) deb atagan. Nikitin NUVERS ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga ayniqsa salbiy ta'sir ko'rsatadi, deb hisoblaydi. Ijodiy qobiliyatlarni shakllantirish uchun zarur bo'lgan tuzilmalarning pishib etish momenti va ushbu qobiliyatlarning maqsadga muvofiq rivojlanishining boshlanishi o'rtasidagi vaqt oralig'i ularning rivojlanishida jiddiy qiyinchiliklarga olib keladi, uning sur'atini pasaytiradi va ijodiy qobiliyatlarning rivojlanishining yakuniy darajasining pasayishiga olib keladi. Nikitinning fikriga ko'ra, bu rivojlanish imkoniyatlarining tanazzulga uchrash jarayonining qaytarilmasligi ijodiy qobiliyatlarning g'ayritabiiyligi to'g'risida fikrni keltirib chiqardi, chunki odatda maktabgacha yoshda ijodiy qobiliyatlarni samarali rivojlantirish imkoniyatlarini qo'ldan boy berganlikda hech kim shubha qilmaydi. Jamiyatda yuqori ijodiy salohiyatga ega odamlarning kamligi, bolaligida juda ozchilik o'zlarining ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun qulay sharoitlarda bo'lganliklari bilan izohlanadi / 17, 286-287 /.
Psixologik nuqtai nazardan, maktabgacha yoshdagi bolalik - bu ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay davr, chunki bu yoshda bolalar nihoyatda qiziquvchan, ular atrofdagi olam haqida bilishni juda xohlashadi. Va ota-onalar qiziqishni rag'batlantirish, bolalarga bilim berish, ularni turli tadbirlarga jalb qilish, bolalar tajribasini kengaytirishga hissa qo'shadi. Va tajriba va bilimlarni to'plash kelajakdagi ijodiy faoliyat uchun zaruriy shartdir. Bundan tashqari, maktabgacha yoshdagi bolalarning fikrlashi kattaroq bolalarnikiga qaraganda erkinroq. U hali ham dogmalar va stereotiplar tomonidan ezilmagan, u mustaqilroq. Va bu fazilatni har tomonlama rivojlantirish kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalik bu shuningdek, ijodiy tasavvurni rivojlantirish uchun sezgir davrdir. Yuqorida aytilganlarning barchasidan xulosa qilishimiz mumkinki, maktabgacha yoshi ijodkorlikni rivojlantirish uchun ajoyib imkoniyatlar yaratadi. Va kattalarning ijodiy salohiyati ko'p jihatdan ushbu imkoniyatlardan qanday foydalanilganiga bog'liq bo'ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
