Ijodkor o‘qituvchi jurnali

IJODKOR O‘QITUVCHI JURNALI
 
5 YANVAR / 2022 YIL / 14 – SON 
181 
QUR‘ON KARIMNI O`ZBEK TILIGA TARJIMA QILINISHI, TARJIMALARINING 
RIVOJI VA UNING HOZIRGI KUNDAGI AXAMIYATI 
Numanov Ziyodbek Baxodirjonovich 
O‗zbekiston xalqaro islom akademiyasi magistranti 
Asrlar davomida shakllangan davlatchilik XIX asr oxirida tanazzulga yuz tutdi. Xalq chor 
imeriyasining mustamlakachilik siyosatiga duchor bo‘ldi. Mana shu davrdan boshlab yuksak 
va qadimiy madaniyatimiz, qadryatlarimiz toptala boshladi. Shunday bo‘lsada, xalq imkon 
qadar o‘z dinini saqlashga harakat qildi. Lekin tarix sahnasiga bolsheviklar kelgandan so‘ng, 
ahvol yanada og‘irlashdi. Bolsheviklar o‘zlarini ateistik (Xudosiz) jamiyat deb e‘lon qildilar. 
Nafaqat islom balki, boshqa din vakillari ham siquvga olindi. Uyidan arab alifbosidagi biror 
kitob chiqqan odam, bu davlatga qarshi xoin deb atalib otib tashlangan. Bunday zo‘ravonlik 
kayfiyatida Qur‘on haqida tadqiqot uyoqda tursin, uni o‘qish jinoyat darajasiga ko‘tarildi.
Ammo shunday ayovsiz zamonda ham yurtdoshlarimiz orasidan fidoiy islom olimlari 
yetishib chiqdi va ular mavjud xavf-xatarni pisand etmay, Qur‘on tafsiri va tarjimalari borasida 
diqqatga sazovor ishlar amalga oshirdilar
7
. Shu o‘rinda ularning ba‘zilari xususida so‘z 
yuritamiz.
Sayyid Mahmud ibn Sayyid Nazir at-Taroziy Oltinxon to‘ra 1896-yilda Farg‘onaning 
Chimyon qishlog‘ida tavallud topdi
8
. Otasi Sayyid Nazir Qur‘onni to‘liq yodlagan va hadis 
ilmining bilimdonlaridan bo‘lib, xalq ichida Eshonxon domla nomi bilan mashhur edi. U 
Oltinxon To‘ra yoshlik davrida oilasi bilan Qozog‘istonning Jambul – hozirgi Taroz shahriga 
ko‘chib o‘tgan. Ba‘zilar unga al-Farg‘oniy nisbatini beradilar. Lekin buning haqiqatga unchalik 
yaqin emasligi haqida filologiya fanlari doktori H. Karamatov shunday yozadi: ―Chet ellarda 
Turkiston o‘lkasining ko‘zga ko‘ringan ulamolaridan biri sifatida tan olingan o‘zbek tarjimoni 
Avliyo Ota deb nomlangan Taroz shahrida tug‘ilgan.‖
9
Dastlabki ta‘limni otasidan, so‘ngra 
Shayx ibn Kamol Nosirhon To‘ra Kosoniydan, davrining boshqa yetuk olimlaridan oldi. 
Arab, fors, turk tillarining barcha lahjalarini mukammal egallab, mudarris bo‘lib yetishdi. Shu 
tariqa xalq orasida Oltinxon to‘ra nisbati bilan shuhrat topdi. Mana shuning o‘zi unga al-
Farg‘oniy emas, balki at-Taroziy nisbatini berishga yetarli dalil bo‘ladi. 
1930 yil u ona vatanidan bosh olib chiqib ketishga majbur bo‘ladi. Buning boisi qatag‘on 
siyosati uni ham chetlab o‘tmadi. Buning sababidan avval u Afg‘onistonda, Pokistonda, so‘ng 
Hindistonning Bombay shahridagi masjidda imom-xatib bo‘lib ishladi. Ikkinchi jahon urushi 
boshlangandan keyin, Saudiya Arabistoniga ko‘chib bordi. Umrining oxirigacha Makka va 
Madina shaharlarida yashab ijod qildi. U Ka‘batulloh joylashgan harami sharifda, Madinadagi 
―Masjid an-Nabaviyda‖ mudarrislik qilib, Qur‘on va hadislardan saboq berdi. Tafsir, hadis, 
fiqh, adabiyot va ilmning boshqa sohalariga oid asarlar muallifi va tarjimon bo‘libgina 
qolmasdan, u Qur‘oni karimni zamonaviy o‘zbek tiliga ilk bor tarjima qilib, tafsir 
yozganlardandir. Bu kitob Hindiston, Pokiston va Saudiya Arabistonida qayta-qayta chop 
7
Obidov R. O’rta Osiyo olimlarining tafsir sohasidagi xizmatlari. –T.: Toshkent islom universiteti nashriyot matbaa 
birlashmasi, 2009. –B. 31.
8
O’sha manba. –B. 31. 
9
Karomatov H. O’zbek adabiyoti va Qur’on mavzulari. Fil.fan.dok….dissert. –T.: 1993. –B. 46. 

---