Ииршишнивп ■l/fl w eb-dizflyn ■

Fraktal grafika 
vositasida shakllangan tasvirlar ham xuddi 
vektorli grafika kabi m atem atik hisoblarga asoslangan. A m m o 
k o m p y u ter xotirasida hech qanday obyektni saqlamasligi bilan 
undan farq qiladi. Tasvir tenglama (yoki tenglamalar tizimi) bo'yicha 
quriladi. Shuning uchun formulalardan boshqa hech narsani saq­
lash kerak emas.
14

---

«Fraktal» atam asi lo tin c h a
Fractus 
s o ‘zid an o lin g an va u 
«qismlardan tuzilgan» m a ’nosini anglatadi. F ransuz m atem atigi 
Benua Mandelbrot 
1975-yilda «The fractal geom etry o f Nature» 
kitobini nashr qildi va fraktal so'zi eng ko ‘p tarqalgan atam alardan 
biriga aylandi.
E ng so d d a fraktal obyekt sifatid a q o r u c h q u n la rin i yoki 
paporotnik bargini keltirish m um kin. Shuning uchun ham fraktal 
obyekt chizish yoki bezash asosida emas, balki programmalashtirish 
asosida hosil boMadi. K om pyuterda tashkil qilingan turli o ‘yinlarda 
ham fraktal grafikadan foydalaniladi. Fraktal grafika kom pyuter 
xotirasida saqlanib turmaydi. H ar bir tasvir tenglam a yoki tengla- 
m alar sistemasi asosida quriladi. Fraktal grafikadagi tenglam aning 
b iror koeffitsientini o'zgartirish orqali b utunlay boshqa tasvirni 
hosil qilish mumkin.
Sanab o ‘tilgan kom pyuter grafikasi turlarini tashkil qilish va 
ularni boshqarish uchun bir qator dasturiy vositalar ishlab chiqilgan.
1.4. Rastrli tasvirlar va ularning asosiy
xarakteristikalari
Rastr 
— bu juda kichik yuzaga ega b o ‘lgan geometrik figuralar 
(piksellardan), masalan kvadratchalardan tuzilgan matritsa. H ar 
bir piksel o ‘z rangiga ega b o ‘lishi m um kin. Turli ranglarga ega 
boMgan rastrlar to'plam i tasvirni tashkil etadi. Tasvir ko‘rsatilayotgan 
sirtda piksellarning joylashishiga n isb atan rastrlar turli tiplarga 
b o iin a d i: kvadrat, to 1 it burchak, doira va shu kabilar. Piksellar 
joylashishini tasvirlash u c h u n turli xil k o o rd in a ta tizim laridan 
foydalaniladi. Bu tizimlarning ham m asi uchun um um iy b o ‘lgan 
xossa, ularda piksel koordinatalarining diskret qiym atlar qatoridan 
(butun son bo'lmasligi m um kin) tashkil topgandir. K o ‘p hollarda 
butun sonlar koordinatasidan foydalaniladi. Bunda piksellarning 
b o sh lan g ‘ich koordinatasi c h a p to m o n d a g i yuqori b u rc h a k d a n
boshlanadi.
Rastrning geometrik xarakteristikalari quyidagilardan iborat:
— ruxsat berilgan xatolik;
— o ‘lcham;
— piksel shakli.
15

---

Rastrda ruxsat berilgan xatolik
o ‘zaro q o 'sh n i (y o n m a -y o n ) 
joylashgan pikseilar orasidagi masofa bilan xarakterlanadi. Ruxsat 
berilgan xatolik bir birlik uzunlikdagi pikseilar soni bilan o ‘lchanadi. 
Eng ko‘p tarqalgan o ‘lchov birligi bo‘lib, 
dpi 
(dots per inch) xizmat 
qiladi. U bir dyuym (дю йм) (25,4 m m ) uzunlikdagi pikseilar soni.
Rastrning o ‘lchami, odatda, gorizontal va vertikal o'qlar bo'yicha 
joylashgan pikseilar soni bilan aniqlanadi. Shuni ta ’kidlab aytish 
m um kinki, har ikki o ‘qlar uchun bir xil qadamli (ya’ni, dpiX =
dpiY) rastr k o m p y u ter grafikasi uchun ju d a qulay. Bu ayniqsa 
grafik obyektlarni chiqarish algoritmlari uchun qulay. Aks holda 
m uam m o paydo bo ‘ladi.
Rastr piksellarining shakli tasvirni chiqarish qurilmasining xusu- 
siyatlari bilan aniqlanadi. Masalan, pikseilar quyidagi shakllarda 
b o lish i mumkin:
1. K vadrat (yoki to 'g 'r i to 'r tb u r c h a k shaklidagi pikseilar). 
U la r o l c h a m i b o 'y ic h a rastr qadam iga te n g (suyuq kristalli disp- 
leyda).
2. D oira shaklidagi pikseilar. U la r o i c h a m i b o ‘yicha rastr 
qadamiga teng bo4masligi m um kin (printerlar).
Ranglar soni
(ran g chuqurligi) h a m rastrn in g eng m u h im
xarakteristikalaridan biri. Ranglar soni faqat rastrli tasvir uchun 
emas. Balki har qanday tasvir u ch u n h a m m uhim xarakteristika 
hisoblanadi.