Ииршишнивп ■l/fl w eb-dizflyn ■

4. J -ja d va ln in g cl a vow i
30
Sothink
D H T M L M enu
D H T M L m enyular yaratishga moMjallangan dastur. 
D asturdan foydalanishda D H T M L yoki JavaS cript 
bilish talab qilinm aydi
31
T IG E R CM S 
vl.O Lite
Shaxsiy w cb-sahifalar yaratishga m o‘ljallangan dastur
W eb-dizaynda q o ilan ilad ig an bir qancha dasturiy vositalar 
mavjud. Bir qancha uskunaviy dasturlar, turli dasturlash tillari va 
boshqalar. Eng ko‘p qoilaniladigan tillarga misol qilib, H TM L— 
gipermatnlarni belgilash tili, PH P, ASP, Java, JavaScript, D H T M L
va boshqa tillami aytish mumkin [47, 50].
Web-dasturlash tillari ikki guruhga boiinadi: mijoz va server 
tillari. Biz yuqorida web-serverga ta'rif berdik. Unga ko‘ra server 
sizning saytingiz saqlanadigan, brauzerning so‘rovlari qayta ishla- 
nadigan qaysidir sahifadagi dasturlar saqlanadi. Undan tashqari 
serverga quyidagicha ta ’rif berish mumkin: server — tarmoq ishini 
ta'minlovchi maxsus kompyuter. Server disklarida kompyuterlarni 
birgalikda ishlash imkonini beruvchi dasturlar, m aiu m o tlar ba’zalari 
va boshqalar saqalanadi.
Bundan tashqari, serverlar modemli va faksli aloqalarni, ma’lu­
motlarni bosmaga chiqarish ishlarini amalga oshiradi. Serverda 
joylashgan dastuiiardan foydalanish doirasi umumiy masalaning 
qo'yilishiga ko'ra cheklangan boiishi mumkin (4.2-rasm).
f
W e b -d a s tu rla s h tillari
\
__
У
{ 
M ijo z t o m o n id a n
)— {"AdobeFlash (ActionScriptf)
~SilverLight)
{ S erv er tomonidan~~)—
ASP.NET, С
if,
Visual Basic. JScript va 
boshqa .NET tillari_______________
fJ S P (J a v a ) )
-( P H P )
\ Ruby (Ruby on Rails))
4.2-rasm.
W e b -d a stu rla s h tilla rin in g g u ru h la rg a b o iin is h i.
97

---

JavaScript nima?
Mijoz tillaridan eng ko‘p tarqalgani JavaScript tili boMib, 
Netscape (Netscape Navigator, www.netscape.com) SunMicrosys- 
tems (www.sun.com) kompaniyalari hamkorligida ishlab chiqilgan. 
Jav a S c rip t 
faol H T M L -sahifalar u c h u n ssenariylar yozishga 
moMjallangan. JavaScript avtonom ravishda ishlaydigan ilovalarni 
yaratishga moMjallanmagan. JavaScriptdagi dasturlar bevosita, 
H T M L -h u jja t kodi ichiga quriladi va b ra u ze rd a sahifaning 
yuklanishi vaqtida faollashadi. Sodda qilib aytganda, Java Script 
H T M L ning cheklangan, sodda imkoniyatlarini kengaytirish va 
toMaqonli sahifalar yaratishga moMjallangan. JavaScript yordamida, 
odatda, maMumotli va muloqot oynalarini chiqarish, animatsiyalarni 
k o ‘rsatish kabi vazifalarni bajarish mumkin. Bundan tashqari, 
JavaScript-ssenariy yordamida ba’zan o'zi ishlab turgan brauzer 
va platforma tipini aniqlash mumkin. JavaScript-ssenariylar foyda­
lanuvchi tom onidan kiritilayotgan maMumotlarning to fcg‘riligini 
tekshirishda ham qulay hisoblanadi. JavaScript haqida X bobda 
batafsil to'xtalib oMamiz.
ActionScript nima?
ActionScript 
— obyektga yo'naltirilgan dasturlash tili boMib, 
Flash-ilovalar tarkibida interfaollik, m a’lumotlarni qayta ishlash 
va boshqa ko'plab imkoniyatlarni beradigan ECMAScript dialekt- 
laridan biri hisoblanadi. ActionScript imkoniyatlari va unga oid 
sodda misollar bilan XI bobda batafsil tanishib chiqamiz.
Silver light nima?
Microsoft Silverligh 
- bu dasturiy platforma boMib, R1A (Rich 
Internet Application)ga xos bo'lgan animatsiyalar, vektorli grafika 
va audio-video roliklardan tarkib topgan ilovalarni yuklash imkonini 
beradigan brauzer uchun plaginlarni o ‘z ichiga oladi. Bu esa 
Silverlight barcha brauzerlarda W M V, W M A va M P3 kabi 
formatlarni Windows Media Player singari qo‘shimcha kompo- 
nentlarsiz ijro qilish imkoniyatini beradi. Dasturning 2.0 versiyasi 
2008-yil oktabrda ishlab chiqilgan boMib, unga .N ET tillari bilan 
ishlash imkoniyati qo‘shilgan. Bundan tashqari, Microsoft kom-
4 .3 . M ijoz tom onidagi ssen ariy lar
98

---

paniyasi 2009-yil iyulda ID E bilan integratsiyalashgan Silverlight
3 va Microsoft Expression Studio 3 dasturlarini ishlab chiqdi.
Silverlight platformasi Windows 2000, Windows XP. Windows 
Server 2003, Windows Vista, Windows 7, Mac OS X 10.4, Mac
OS X 10.5, Mac OS X 10.6 operatsion tizimlariga va Internet 
Explorer 6.0/7.0/8.0, Mozilla Firefox 1.5/2.0/3, Safari 3.1, Google 
Chrome 3.0, Opera 9.50 brauzerlariga m o‘ljallangan.