Ииршишнивп ■l/fl w eb-dizflyn ■

DHTML nima?
D H T M L (dinamik H TM L) - bu serverga ortiqcha b o g ia - 
nishlarsiz interfaol Web-sahifalar yaratish im konini beradigan 
vositalar to ‘plamidir.
D H T M L tili H TM L va JavaScriptlardan farqli ravishda bir 
qancha qokshimcha internet texnologiyalariga ega. Dinamik H TM L
— Netscape va Microsoft tomonidan o ‘ylab topilgan tijorat termini 
boiib, unda Web-brauzerlarning dinamik imkoniyatini kengaytirish 
maqsadida kiritilgan. Bu texnologiyalar H T M L yordamida Web- 
sahifa yaratishdagi mavjud imkoniyatning cheklanganligi va ana 
shu cheklovdan o ‘tib ketish uchun yaratilgan yoki q o ‘shilgan 
hisoblanadi. Chunki bizga m a’lumki HTM Lning faqatgina o ‘zidan 
foydalanib, bugungi kunda m ukam m al W eb-sahifalar yaratib 
b o im a y d i. B oshqacha aytganda, m avjud In te rn e td a m atnli 
m a’lumotlar va grafik m a’lumotlarga m oijallangan juda yaxshi 
texnologiyalar mavjud edi. Ammo multimedia imkoniyatlariga
101

---

ko'nikib qolgan odamlar esa bunga ko‘nika olmadi. Shu sababli 
Internet imkoniyatlarini kengaytirish kerak edi.
D H T M L asosida yaratilgan sahifa serverdagi q o ‘shim cha 
ma’lumotlarga murojaat qilmasdan turib ham o‘zgarish imkoniyatiga 
ega. D H T M L o ‘zida turli xildagi standartlarga (CSS, D O M , 
JavaScript va g ip erm a tn la rn i belgilash tillariga) asoslangan 
kombinatsiyalarni namoyon qiladi. Bu standartlarning kombi- 
natsiyasi sizning web-sahifangizning interfaolligini oshirish imko­
nini beradi. Boshqacha aytganda, sahifaga ta sh rif buyurgan 
foydalanuvchi uning tashqi ko‘rinishi va m azm unini serverga 
murojaatlarsiz o ‘zgartira olish imkoniyatidir.
Savol va topshiriqlar
1. Web-dizayn nima? Web-sayt nima? Webserver nima? Web-sahifa nima?
2. Web-resurslarni yaratuvchi qanday dasturiy vositalarni bilasiz?
]. Mijoz tomonidan ssenariylar nima?
2. Server tomonidan ssenariylar nima?
3. VBScript nima ?
4. Silver light nima ?

---

V 
BOB 
H T M L ASOSLARI
5.1. H T M L tili haqida
M a’lumki, har qanday murakkablikdagi web-saytlar H TM L 
tiliga asoslangan b o iib , bu tilni bilmasdan turib to iaq o n li web- 
saytlar yaratib boim aydi. Endi H TM L tilining asoslari bilan tanishib 
chiqamiz.
H T M L (H yper Text M arkup Language) — giperm atnlarni 
belgilash tili degan m a’noni anglatadi. HTML — web-sahifada matn, 
tasvir va boshqa m aiu m o tlarn i qanday koiinishda joylashtirilishini 
belgilovchi vosita. Bu til 1989 yilda Jenevada Tim Berners-Li (Tim 
Berners-Lee) tomonidan yaratilgan. Keyinchalik Tim Berners-Li 
«Internet otasi» nomiga sazovor boigan. Til dasturlash tili emas, 
faqat Web-sahifa yaratish uchun moijallangan. Web-sahifada biror 
m aium otlarni qayta ishlash algoritmlarini o ‘rnatish uchun Java 
tilida tuzilgan dasturlardan foydalaniladi [28, 39].
U shbu m a iu m o tla r d a n foydalanib, k o ‘zda tutilgan asosiy 
maqsad — H TM L haqida asosiy tushunchalarni misollar yordamida 
tushuntirib berish, H TM Lning biroz qiyin b o ig a n elementlari 
hisoblanmish jadval tuzish, freymlardan foydalanish va sahifaga 
tasvirlarni joylashtirish, sahifalarni bir-biriga faol havolalar orqali 
bogiash usullarini ko‘rsatib berishdan iborat.
Teg tushunchasi
HTML-sahifa — bu oddiy matn fayl b o iib , H T M L kengayt- 
masiga ega. HTML-sahifani yaratish uchun maxsus dastur shart 
emas. H a r qanday m a tn m uharriri yordam ida H T M L -sahifa 
yaratish mumkin. Ana shunday matn tahrirlovchi oddiy dasturlar­
dan biri b o ig an Notepad (Блокнот) standart holatda Windows 
muhitida mavjud. H TM L-sahifaning asosiy elem entlaridan biri 
b o ig a n Teglar haqida dastlabki tu sh u n c h a la r bilan tanishib 
chiqamiz.
H TM L teg:
103

---

— 
bu HTM L-hujjatdagi turli elementlarni (m atn, tasvir va 
boshqaiar) web-sahifada qanday ko‘rinishda aks etishi lozimligini 
brauzerda k o ‘rsatuvchi buyruqlar. Teglar m a’lum o ‘lcham va 
vazifani bajaruvchi buyruqlardir.
Teg quyidagi ko‘rinishda bo'ladi:
hujjat elementi < /T E G >
K o‘rib turganingizdek teglar < > burchaksimon q o ‘shtirnoq 
(burchak qavs) ichiga olib yoziladi. Burchaksimon q o ‘shtirnoq 
ichiga Teg nomi va uning atributlari yoziladi.
Quyida teg va uning atributlari yozilishiga misol keltirilgan: