Ииршишнивп ■l/fl w eb-dizflyn ■

SavoI va topshiriqlar
1. Imitatsiya uskunasi (Artistic Media) deganda nimani tushunasiz?
2. Kalligrafiya rejimi (Calligraphis)da qanday chiziqlarni chizish mumkin?
3. Obyektlarni purkash nima?

---

II BO ‘L IM . 
WEB-DIZAYN
IV BOB
WEB-DIZAYN VA W EB-SAHIFA YARATISH
Y O ‘LLARI 
4.1. Web-dizayn tushunchasi
Dizayn 
(ingliz tilidan 
design —
injener-konstruktor, lotinchadan 
designare —
o lc h a b ko‘rmoq, o ‘lchab bermoq) — bu ijodiy faoliyat 
bo‘lib, uning asosiy maqsadi sanoat buyumlarining formal sifatini 
belgilaydi. Bu sifat, shuningdek buyumning tashqi qirralarini o ‘z 
ichiga olish bilan birga, asosan, shu luzilmaviy va funksional 
aloqadorlikni xaridor hamda ishlab chiqanivchi ko‘zi bilan qaraganda 
uni yagona holatga keltiradi. Dizayn sanoat ishlab chiqarishi bilan 
bog'langan, insonni o ‘rab turgan atrof-muhitning barcha jabhalarini 
qurshab oladi.
Dizaynning turlari 
dizaynerlik faoliyati loyihalash predm e- 
tining farqlanishi, loyiha ishining maqsadlari va usullari hamda 
uning yakuniy natijasi bilan farqlanadi. Dizaynning quyidagi turlari 
mavjud:
— grafik dizayn;
— sanoat dizayn;
— web-dizayn.
Grafik dizaynda 
— informatsion grafika, reklama va boshqalar 
bilan ishlanadi. Web-dizayn va grafik dizayn nomining o ‘xshash- 
ligiga qaramasdan, dizaynning turli yoknalishlari bo‘lib hisoblanadi. 
Web-dizayn m a’lumotni saytda tasvirlash uchun ishlatiladi. Ammo 
grafik dizayn bilan web-dizayn o ‘zaro bog4angan. Grafik dizaynda 
tayyorlangan 
illustratsiyalar
saytlarni bezashda keng ishlatiladi. 
Grafik dizayn aslida foydalanuvchiga uzatiladigan m a’lumotning 
qabul qilinishini loyihalashi kerak [35, 44].
Grafik dizaynning yoknalishlari:
1. Firma stili.
2. Shriftlar.
3. Plakat.
88

---

4. Grafik reklama.
5. Kitobiy grafika.
6. Gazeta grafikasi.
7. Jurnal grafikasi.
Sanoat dizayni 
- maishiy buyumlar va asbob-uskunalami ishlab 
chiqishda, mashinasozlik obyektlarida, transport vositalarida va 
boshqalarda ishlatiladi.
Bulardan tashqari dizaynning bir qancha ko'rinishlari mavjud. 
Bular: 
arxitektura dizayni, kiyim va aksessuarlar dizayni, art-dizayn, 
reklama dizayni.
Web-dizayn 
(ingliz tilidan olingan b o iib , 
web-design —
web 
sahifani loyihalash m a ’nosini bildiradi) — bu web-sahifaning 
jihozlanishidir. Web-dizayn sayt uchun xuddi poligrafiya dizayni 
va qog‘ozli nashrlar dastgohlari singari muhim rol o'ynaydi. Web- 
dizayn deganda nafaqat web-sayt uchun grafikli elementlarni yaratish, 
balki uning strukturasini loyihalash, unda harakatlanish vositalari, 
ya’ni butun saytni yaratish tushuniladi. Shu sababli ham biz ushbu 
darslikda nafaqat w eb-m uharrirlarni, balki grafik m uharrirlar, 
animator dasturlarni ham gapirib o iish n i m a’qul kokrdik [21, 22].
Agar sayt juda ajoyib bezatilgan b o iib , amm o unda qulay va 
tushunarli harakatlanish chizmasi 
ham m abop kerakli matnlar 
boim asa, sayt yaxshi dasturchilar tom onidan tayyorlangan samarali 
dasturiy vositalarga ega b o i m a s a — bunday sayt tezda o ‘z 
foydalanuvchilarini yo‘qotadi va undagi noqulaylik (hattoki u 
professional va munosib stilda tayyorlangan b o isa ham) muvaffa- 
qiyatsizlikka mahkum b oiadi. Yaxshi web-dizayn saytning sahifa- 
larini hamohanglik bilan birlashtiradi. Boshqacha aytganda, web- 
dizayn saytning joylashish o ‘rnini belgilaydi.
Web-dizaynni o ‘rganishda quyidagi uchta tushuncha muhim 
ahamiyat kasb etadi: 
Web-sahifa, Web-sayt va Web-server.
Web-sahifa 
- o ‘zining unikal adresiga ega b o ig a n va maxsus 
ko‘rish dasturi yordamida (brauzer) ko‘riluvchi hujjatdir. Unga 
matn, grafika, ovoz, video yoki animatsiya m a iu m o tlar birlashmasi
— multimediyali hujjatlar, boshqa hujjatlarga giperm urojaatlar 
kirishi mumkin.
Web-sayt 
— bir qancha web-sahifalarning mantiqiy birlashmasi. 
Inglizcha «site» (tarjimasi «joy») so‘zining o'zbekcha talaffuzi.
89

---

U m um jahon o'rgim chak to ‘ri m a ’lum axborot topish m um kin 
bo‘lgan va noyob U RL bilan belgilangan virtual joy. M azkur U RL 
web-saytning bosh sahifasi manzilini ko‘rsatadi. 0 ‘z navbatida, 
bosh sahifada web-saytning boshqa sahifalari yoki boshqa saytlarga 
murojaatlar bo‘ladi. Web-sayt sahifalari HTM L, ASP, PH P, JSP, 
grafik .va boshqa fayllardan tashkil topgan bo'lishi mumkin. Web- 
saytni ochish uchun brauzer dasturidan foydalaniladi. Web-sayt 
shaxsiy, tijorat, axborot va boshqa ko‘rinishlarda bolishi mumkin.
Web-server 
— tarmoqqa ulangan kompyuter va undagi dastur 
hisoblanib, umumiy resurslarni mijozga taqdim etish yoki ularni 
boshqarish vazifalarini bajaradi. Web-serverlar m a ’lumotlar bazalari 
va multimediyali m a’lumotlarni bir-biriga moslashtiradi. Web- 
serverda W eb-sahifa va W eb-saytlar saqlanadi. Web-server — 
Internet yoki Internetga ulangan umumfoydalanishdagi axborot 
serveri. Unda hujjatlar va fayllar — audio, video, grafik va matn 
fayllari saqlanib, ular foydalanuvchilarga H TTP vositalar orqali 
taqdim etiladi. Web-server nomi u umumjahon tarmog‘ining qismi 
b o ‘lgani uchun kelib chiqqan. Maxsus dasturiy t a ’minotga ega 
b o ig an , bir yoki bir necha web-sayt fayllarini saqlash va ularga 
ishlov berish mumkin. Bir necha web-sayt bitta kompyuterda 
ishlasa, Web-server deganda web-sayt ishlovchi virtual makon 
(dasturiy ta ’minot va kompyuterdagi joy) tushuniladi. Shunga ko‘ra 
ko‘pchilik uchun «web-server» deganda «web-sayt» tushuniladi. 
Ko‘p axborotni saqlovchi web-saytlar bir paytning o lzida bir necha 
kompyuterda saqlanishi va ularga ishlov berilishi mumkin. Web­
server mijozlarning web-saytga so‘roviga javob beradi.
Bu tushunchalarga qo‘shimcha web-hujjat tushunchasini ham 
ko‘rib o'tamiz.
Odatda, maxsus H TM L (Hyper Text Markup Language) tilidagi 
Web-hujjat jahon o ‘rgimchak uyasining asosini tashkil qiladi. Ular 
gipermatndan iborat bo‘lib, foydalanuvchiga ajratib ko'rsatilgan 
so‘z yoki jumlaga qaratib, m a’lumotlarni o ‘qish, hujjatning boshqa 
qismiga yoki ayni hujjat bilan giperhavola yordamida bog‘langan 
b o sh q a w e b -h u jja tg a o ‘tish im k o n in i b e ra d i. W eb -h u jjat,. 
shuningdek, m atn , tasvir, tovush, videolarni mujassamlovchi 
giperm uhit m a ’lumotni ham o ‘z ichiga olishi mum kin. Web- 
hujjatni ochish, ularni o ‘qish yoki aks ettirish Internet brauzerlari
90

---

yordamida amalga oshiriladi. Web-hujjat tushunchasi web-sahifalar 
va web-saytlar tushunchalari bilan chambarchas bogiiq. Odatda, 
web-sahifasi atamasi web-hujjat atamasining smonimini bildiradi. 
Web-sayt atamasi esa yagona mavzu ostida birlashtirilgan yoki 
bitta tashkilot, muallif yoki foydalanuvchiga tegishli bo‘lgan sahifalar 
majmuasiga tegishlidir.
M unosib w eb-dizaynni y aratish d a qatnashuvchi quyidagi 
elementlarni sanab o ‘tishi mumkin:
Shrift 
— web-sayt ichida imkoni boricha bitta shrift, yoki, 
odatda, ikki-uchta bir-biriga o ‘xshash (oson qorishadigan) shriftlarni 
qo‘shib ishlatish mumkin bo‘lgan xususiyatlar va tanlangan fonda 
o ‘qish mumkin bo'lgan ranglarga ega boiishi lozim.
Abzats 
— imkoni boricha web-saytning barcha sahifalarida matn 
va boshqa vizual materiallarni tekislash (sozlash)ning bir ko‘rinish- 
larida boiishi maqsadga muvofiq.
Web-saytning rangli sxemasi 
— sahifaning oddiy matnini, havola 
va tashrif buyurilgan havolalarni taqdim qilishning uch xil ranglarini 
belgilaydi. Rangli sxema, yoki turli mavzudagi saytning boiim lari 
uchun bunday sxemalaming bir nechta ko‘rinishi saytning barcha 
sahifalarida takrorlanishi lozim.
W eb-dizayn o ‘zida belgilangan rangli va mantiqiy sxemani 
birlashtirgan qandaydir grafikli jihozlashni nazarda tutadiki, shuning 
uchun ish boshida saytni jihozlashning umumiy konseptsiyasini 
o ‘ylab ko‘rish kerak bo‘ladi. Barcha grafik elementlarni ikkita katta 
sinfga ajratish mumkin: chizilgan va biror real voqelik fotosuratlari. 
Saytni bezash ishlarida bu ikki tipni aralashtirib yubormaslik yoki 
ularni w eb-saytning tem atik yoki m antiqiy qismlariga t o ‘g‘ri 
taqsimlash maqsadga muvofiq. Shuni alohida takidlab o ‘tish kerakki, 
saytda har qanday tipdagi fotosuratlarni illustratsiya sifatida ishla- 
tishdan oldin, ularni tegishli tarzda qayta ishlash zarur.
W eb-dizaynning asosiy maqsadi — saytning egasiga foyda 
(moddiy, ma'naviy) keltiradigan koi'inishda taqdim qilishdan iborat. 
Foyda sayt orqali mollarni to ‘g ‘ridan-to‘gsri sotish orqali bo‘lishi, 
shuningdek, unga qo'shimcha firmalarni, mahsulotlarni reklama 
orqali yangi mijozlarni o lziga tortish yo‘li bilan ham kelishi mumkin. 
Ta’limda esa bularga q o ‘shimcha o ‘quv resurslarini yetkazib berish, 
ta’limni boshqarish ishlarini amalga oshirish mumkin.
91

---

M a ’lumki, w eb-dizayner boshqa kasblarga nisbatan yosh 
(yangi) kasb hisoblanadi. Internetga bo‘lgan talabning ortishi bilan, 
saytlaming dizayniga b o ig an talab va web-dizaynerlar soni ham 
ortib bormoqda.
Endi web-loyihalarning asosiy tiplari va ularning har birini 
vizual bezashga qo‘yiladigan talablar bilan tanishib chiqamiz. Saytlar 
tarkibiga ko‘ra quyidagi asosiy tiplarga bo‘linadi: