Iii guruhning p-elementlari

Alyuminiyning +3 oksidlanish darajali birikmalari. Alyuminiyning binar birikmalari AlF₃, AlCl₃, Al₂O₃, Al₂S₃, AlN, AlH₃ lar oddiy sharoitda polimer moddalar. Ularning barchasi oq rangli qattiq moddalardir.
Alyuminiy oksid Al₂O₃ bir necha modifikatsiyalarini hosil qiladi. Odatdagi sharoitda α-Al₂O₃ nisbatan barqaror. Odatda korinda tarkibidagi ba'zi Al(III) atomlari boshqa rang beruvchi elementlar bilan almashgan bo‘ladi. Shaffof va turli rangdagi korundlarga qizil rangli yoqut (tarkibida Cr(III) tutgan), ko‘k rangli feruza (Ti(III) va Fe(III) qo‘shimchalari tutgan) qimmatbaho toshlar misol bo‘ladi. ularni sun'iy ravishda olish ham mumkin.
Al–O–Al bog‘ining mustahkamligi tufayli korund qattiqligi jihatdan olmos, karborunddan keyingi o‘rinda turadi. Undan jilvirlovchi materiallar tayyorlanadi. Sun'iy yoqutdan kvant generatorlar (lazer) sifatida foydalaniladi.
Al₂O₃ juda inert modda bo‘lib, kislota, asos va suv bilan ta'sirlashmaydi. Uzoq qizdirish mobaynida parchalanishi mumkin.
Al₂O₃ asosan alyuminiy ishlab chiqarishda ishlatiladi. Uni boksit va nefelin minerallarini boyitish yo‘li bilan olinadi.
Alyuminiy gidroksid Al(OH)₃ polimer tuzilishdagi modda. Tabiiy holdagi gidroksid (gidrargillit minerali) qatlamsimon tuzilishni hosil qiladi. Ion-almashinish reaksiyalari natijasida olingan Al(OH)₃ iviqsimon oq cho‘kma. Odatda olib boriladigan reaksiya quyidagi yarim-ion tenglama bilan ifodalanadi:
Al³⁺ + 3OH^- → Al(OH)₃↓.
Cho‘kmaning uzoq vaqt turishi natijasida suv yo‘qotib kristall holdagi Al(OH)₃ ga aylanadi. Kristall holatdagi Al(OH)₃ alyuminatlarning ishqoriy muhitdagi eritmalaridan CO₂ o‘tkazib olinadi:
Na[Al(OH)₄] + CO₂ → Al(OH)₃↓ + NaHCO₃.
Al₂O₃·nH₂O ni kuydirish natijasida suv yo‘qotib avval AlOOH (bemit) so‘ngra Al₂O₃ hosil bo‘ladi. suvsizlantirilgan Al(OH)₃ – alyumogeldan silikogel singari adsorbent sifatida foydalaniladi.
Al(OH)₃ amfoter xossaga ega. U asos va kislotalar bilan oson reaksiyaga kirishadi:
Al(OH)₃ + 3NaOH → Na₃[Al(OH)₆],
Al(OH)₃ + 3HCl → AlCl₃ + 3H₂O.
Alyuminiy tuzlari kislotali eritmalardan kristallogidratlar shaklida ajraladi. Masalan, AlCl₃·6H₂O, Al(NO₃)₃·9H₂O, Al₂(SO₄)₃·18H₂O, KAl(SO₄)₂·12H₂O (kvastslar). Alyuminiyning kislorodli tuzlari suvda yaxshi eriydi. faqatgina AlPO₄ yomon eriydi. Alyuminiy tuzlari eritmada gidrolizga uchraydi:
AlCl₃ + HOH ↔ Al(OH)Cl₂ + HCl;
Al(OH)Cl₂ + HOH ↔ Al(OH)₂Cl + HCl;
Al(OH)₂Cl + HOH ↔ Al(OH)₃ + HCl.
Gidroliz tufayli alyuminiyning sulfid, karbonat, sianid va ba'zi boshqa tuzlarini eritmada olib bo‘lmaydi. Alyuminiyning tuzlaridan sulfatlari va kvastslar katta amaliy ahamiyatga ega. Ulardan qog‘oz ishlab chiqarishda, terilarni oqartirishda, matolarni rangsizlantirishda foydalaniladi.
Tabiatdagi tarqalgan birikmalarining aksariyat qismi alyuminosilikatlardir. Ulardan asosan dala shpatlari muhim ahamiyatga ega. Ularning asosiy namoyondalari – ortoklaz K[AlSi₃O₈], albit Na[AlSi₃O₈] va anortit Ca[Al₂Si₂O₈] minerallaridir. Bundan tashqari amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan va keng tarqalgan birikmalari slyudalar (masalan, muskovit kAl₂[AlSi₃O₁₀(OH)₂]) va nefelin (Na,K)₂[Al₂Si₂O₈].