Iii guruhning p-elementlari

Galliy. Indiy. Talliy.
Galliy, Indiy va talliy elementlari davriy jadvalda joylashishi jihatdan d-elementlardan keyin joylashgan bo‘lib, ularning xossalarida d-kirishim yaqqol namoyon bo‘ladi. Shuning uchun guruh bo‘ylab Al→Ga o‘tishda atom radius bir oz kichiklashadi va ionlanish energiyasi qisman ortadi. Talliy xossalarida f-kirishim ham namoyon bo‘ladi. Natijada In→Tl o‘tishda atom hamda ion radiuslari juda ham oz va ionlanish energiyasi bir muncha ortadi. Bu elementlarning boshqa xossalari ham shu tariqa o‘zgaradi.
Ga, In va Tl elementlari mineral holida deyarli uchramaydi. Ular sochilib ketgan elementlar bo‘lib, ko‘plab polimetall rudalari tarkibida oz miqdorda uchraydi. Bu elementlarning birikmalardagi oksidlanish darajalari +3 bo‘lib, talliy uchun +1 oksidlanish darajasi xarakterliroqdir.
Oddiy modda holatida galliy, indiy va talliy elementlari oson suyuqlanuvchan och kulrang tusli metalllardir. Suyuq galliy nisbatan barqaror va sovitish natijasida juda sekin kristallanadi. Boshqa moddalarga qaraganda galliy juda katta suyuqlik harorati intervaliga (29,8^oC dan 2250^oC gacha) ega.
Alyuminiy singari galliy va indiy havoda oksid qavatga ega. Shuning uchun odatda kimyoviy jihatdan o‘zgarmaydi. Talliy sekinlik bilan oksidlanib turadi. Oksid qavati shilinganda Ga, In va ayniqsa Tl kislorod hamda oltingugurt bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi. Bu elementlar xlor, brom bilan oddiy sharoitda, yod bilan qizdirilganda ta'sirlashadi:
2Ga + 3Cl₂ → 2GaCl₃,
4In + 3O₂ → 2In₂O₃.
Ga, In va Tl metallarning elektrokimyoviy aktivlik qatorida vodoroddan oldin joylashgan va suyultirilgan kislotalarda eriydi. Tl xlorid kislota bilan ta'sirlashganda suvda erimaydigan TlCl hosil bo‘lishi hisobiga passivlashadi.
Galliy alyuminiy singari ishqor eritmalarida eriydi:
2Ga + 6H₂O + 6NaOH → 2Na₃[Ga(OH)₆] + 3H₂.
Indiy, ayniqsa talliy kuchli oksidlovchilarsiz ishqorlarga chidamli.
Galliyning sanoat miqyosidagi xom-ashyosi boksit va nefelinni qayta ishlash mahsulotlaridir. Galliy birikmalarini germaniy birikmalari singari ko‘mirning yonish mahsulotlari tarkibidan ajratib olinadi.
Galliy va uning analoglari boshqa metallar bilan past suyuqlanish haroratiga ega bo‘lgan qotishnalar hosil qiladi. Masalan, 18,1% In, 41% Bi, 22,1% Ga va 10,6% Sn tutgan qotishma 47^oC da, 90% Ga, 8% Sn va 2% Zn bo‘lgan qotishma esa 19^oC da suyuqlanadi.