Iii bob. Yarimo’tkazgich moddalar

3.3.1. Kremniy (Si) 

Yarimo’tkazgichli  asboblar  va  tizimlar  ishlab  chiqarishda  eng  ko’p 

ishlatilayotgan modda kremniydir. U elementlar davriy tizimida 14-o’rinda turadi. 

Atom  og’irligi  28,  uning  eng  katta  valentligi  4,  suyulish  temperaturasi  (normal 

bosimda) 

1414ºC,  qattiq  kremniyning  zichligi  2.33

3

sm

g

, 

dielektrik 

singdiruvchanligi ε=11.7, diamagnetik.  

Xona temperaturasida kremniy kimyoviy jihatdan barqaror, suvda erimaydi, 

ko’p  kislotalarga  nisbatan  bardoshli.  Ammo,  u  nitrat  va  ftorid  kislotalar 

aralashmasida yaxshi eriydi: 

O

H

NO

SiF

H

HF

HNO

Si

2

6

2

3

8

4

3

18

4

3











  

Kremniyning  sirtini  tozalash  maqsadida  ishqoriy  ediruvchilar  qo’llanadi. 

Silliqlash uchun yuqoridagi aralashma asosidagi ediruvchilar ishlatiladi. 

Ishqoriy eritmalarda kremniy   

2

3

2

2

2

2

H

SiO

K

O

H

KOH

Si









 

reaksiya bo’yicha yaxshi eriydi. 

 

Kremniy havo 900

0

C gacha qizdirilganda barqaror qoladi. Ammo, yuqoriroq 

temperaturalarda  oksidlanadi.  Vodorod  bilan  kremniy  2000

0

C  chamasidagi 

temperaturada bevosita reaksiyaga kirishadi, 

2

2



n

n

H

Si

 silanlar hosil bo’ladi.  

 

Azot  bilan  kremniy  1100

0

C-1300

0

C  da  reaksiyaga  kirishib,  nitridlar  hosil 

qiladi.  

 

Kremniy galogenlar bilan oson ta’sirlashadi: ftor bilan xona temperaturasida, 

xlor bilan 200

0

C-300

0

C da, brom bilan 450

0

C-500

0

C da, yod bilan 700

0

C-750

0

C 

da.  Suyulgan  kremniy  yuqori  kimyoviy  faollikka  ega  bo’ladi.  Kremniy 

monokristallarini o’stirish uchun eng maqbul modda sintetik kvars - 

2

SiO

 dir.  

 

Yarimo’tkazgichlarning  elektrik  o’tkazuvchanligi 

)

(

p

n

p

n

e











  ifoda 

bilan tavsiflanishi ma’lum.  

---

 

 

78 

n-tur  yarimo’tkazgichda  o’tkazuvchanlik 

n

en







,  bunda  (kirishma  to’la 

ionlashadigan  temperaturalarda)  elektronlar  zichligi  n  donor  kirishma  zichligi  N

d

 

ga  teng,  ya’ni  N

d

  bo’lishi  kerak  edi.  Bu  tenglik  kirishmalarning  muayyan 

miqdorigacha  saqlanadi.  Ammo,  kirishmalar  zichligi  yetarlicha  yuqori  bo’lganda 

bu  tenglik  saqlanmaydi  (n

d

  bo’ladi).  Bu  hodisani  “legirlovchi  kirishmalarning 

politropiyasi” 

deyiladi. 

Uning 

sababi 

- 

yetarlicha 

ko’p  miqdorda 

yarimo’tkazgichga  kiritilgan  kirishma  unda  turli  holatda  bo’lishi  mumkin. 

Masalan,  kirishma  yarimo’tkazgichning  atomlari  yoki  uning  tuzilishi  nuqsonlari 

bilan  birlashmalar  hosil  qilishi,  tugunlar  orasiga  joylashishi  va  h.k.  bo’lishidir. 

Bunday  holatlarning  birida  kirishma  kristallda  elektrik  faol,  boshqalarida  esa 

neytral  holatda  bo’lishi  mumkin.  Politropiya  hodisasi  yuz  bera  boshlaydigan 

legirlovchi  kirishmalar  zichligini  bo’sag’aviy  zichlik  deyiladi.  Undan  yuqori 

zichliklarda yarimo’tkazgich kuchli legirlangan bo’lib qoladi. 

Kremniyning  (K)  elektron  (E)  turdagi  monokristallari  fosfor  (P)  bilan 

legirlanadi, kovak turdagisi bor (B) bilan legirlanadi. Shuning uchun ular KEF yoki 

KDB tarzda belgilanadi.  

Trixlorsilanni vodorod bilan tiklab kremniy olinadi:  

.

3

2

3

HCl

Si

H

SiHCl





