Iii bob. Yarimo’tkazgich moddalar

---

 

 

69 

III bob.  YARIMO’TKAZGICH MODDALAR 

 

 

Elektr  o’tkazuvchanligi  qiymati  metallar  (

1

1

8

10

10

10









m

Om



)  va 

dielektriklar 

(

1

1

12

8

10

10













m

Om



) 

orasida 

joylashgan 

moddalarni 

yarimo’tkazgichlar deb ataladi. Yarimo’tkazgichlarning yana bir muhim farqlovchi 

хususiyati  shundan  iboratki,  temperatura  ko’tarilishi  bilan  ularning  elektr 

o’tkazuvchanligi  ortib  boradi.  Ushbu  moddalarning  dastlab  o’rganish 

boshlanganda  kiritilgan  ta’rifga  hozirgi  kunda  bir  qator  aniqliklar  qo’shilgan.  Bu 

aniqliklar  ularning  energetik  sohalari  tuzilishi,  zaryad  tashuvchilarning 

хossalaridan kelib chiqadi. 

 

Temperaturaning  yyetarlicha  katta  oralig’ida  yarimo’tkazgichlarning  elektr 

o’tkazuvchanligi  eksponensial  o’zgaradi: 

)

/

exp(

0

kT

E

A











.  Bunda 

A

E

 

o’tkazuvchanlikning  faollanish  energiyasi  deb  nomlanadi  va  elektronni  atomlar 

bilan bog’lanishining o’rtacha energiyasini bildiradi.  

Har 

qanday 

temperaturada 

issiqlik 

harakati 

energiyasi 

ta’sirida 

yarimo’tkazgichdagi  valent  elektronlarning 

)

kT

/

E

exp(

A



ga  proporsional  qismi 

erkin zaryad tashuvchilar bo’ladi. Yarimo’tkazgichlarning o’tkazuvchanligi boshqa 

ta’sirlar  (masalan,  yorug’lik  oqimi,  zarralar  oqimi,  kirishmalar,  elektr  maydon) 

natijasida  ham,  ko’p  hollarda,  eksponensial  o’zgaradi.  Shuning  uchun  ular 

temperaturaga,  kirishma  miqdoriga  va  boshqa  ta’sirlarga  juda  sezgirdir. 

Yarimo’tkazgichlarning  bu  хossasidan  turli  хil  vazifalarni  bajaruvchi  asboblar, 

sezgir qurilmalar tayyorlashda foydalaniladi.