Iii бўлим. Автотранспорт воситаларини хавфсиз бошқариш ва ҳаракат хавфсизлиги асослари

(Nexia-2 мисолида): 
1–рул чамбараги; 2–фаралар ва бурилиш даракчиларини ўлчаш 
пишанги; 3 – асбоблар панели; 4–фаралар ёруғлиги ростлагичи; 5–
пешойна пуркагичи ва тозалагични улаб-узиш пишанги; 6 – туманга қар-
ши фараларни улагич; 7–соат; 8–авария даракчиси улагичи; 9–орқа 
ойнанинг иситгичини улагич; 10–салонни иситиш ва шамоллатишнинг 
марказий соплоси; 11–магнитола; 12–узатмаларни алмаштириш 
пишанги; 13–салонни иситиш ва шамоллатиш тизимини бошқариш 
мурвати; 14–дроссел заслонка (газ тепкиси) юритмасининг тепкиси; 
15–тормоз тепкиси; 16–илашиш муфтаси тепкиси. 

---

383 
Автомобилни бошқариш хавфсизлиги нафақат инсоннинг пси-
хофизологик хусусиятларига, балки ҳайдовчининг бошқариш жойи 
шароитларига ҳам боғлиқ. Шу боис, учун ҳайдовчи иш жойини 
тўғри танлаши керак. Ҳайдовчининг иш жойи бу автомобилнинг 
кабинасидир. Ҳайдовчининг ўз иш жойини нотўғри танлаши, авто-
мобилни бошқаришга салбий таъсир кўрсатади. 
Ҳайдовчининг иш жойига тўғри ўтириши деб, ҳайдовчи гавдаси 
орқа қисмининг ўриндиққа тўлалигича жипсланиши, оёқларининг 
бемалол тепки (педал)ларга етиши, рул чамбарагини ушлаганда 
қўлларнинг тирсаклари бироз букилган бўлиши керак. Бу ҳолат 
ҳайдовчи толиқишининг олдини олади. 
Ҳайдовчи асосий ахборотни йўл шароитини кузатиш орқали ола-
ди ва автомобиль салонида ўрнатилган ҳар хил ўлчов асбоблари ёр-
дамида олинадиган ахборотлар унинг учун иккинчи даражали аҳа-
миятга эга. Ахборотларнинг характери ва ҳажми жуда тез ўзгарув-
чан бўлиб, у доимо ҳайдовчидан мунтазам равишда йўлдаги ҳаракат 
шароитини катта диққат-эътибор бериб кузатишни тақозо қилади. 
Ҳайдовчининг иш-фаолияти жуда мураккаб жараён ҳисобланади. 
 
6-расм. Приборлар комбинацияси: 
1-совитувчи суюқликнинг температура кўрсаткичи; 2-тахометр; 3, 4-
чап ва ўнг милтилловчи чироқларнинг назорат лампочкаси; 5-
спидометр; 6-ёқилғи миқдорининг кўрсаткичи; 7-ўтилган масофани 
кўрсатувчи счётчик; 8-соат. 
 
Амалий машғулотга тайёргарлик кўраётганда кийим қулай 
бўлиши зарур. Қишки юқори кийимларни ечиб қўйган маъқул. 

---

384 
Аёлларга бошланғич амалий машғулотларда баланд пошнали оёқ 
кийим киймаганлари маъқул, тақинчоқлари бошқаришга халақит 
берадиган ҳолатда уларни ечиб қўйиши лозим. 
Қоидага кўра тингловчи автомобилни амалий бошқаришни 
ўргатадиган автомобиль маркасини олдиндан билиши ва бунда 
автомобилни бошқаришдан олдин унинг бошқарув органлари ва 
уларнинг автомобиль салонида жойлашувини диққат билан ўрганиб 
чиқиши лозим. Бошқарув органларининг салонда жойлашиши ҳамда 
улардан фойдаланиш тартибини қуйидаги расмда кўриб чиқамиз. 
Узатмаларни алмаштириш дастасини тутишда қўл бармоқлари 
ҳолати 5-расмда кўрсатилган. Бунда гавда ҳолати ўзгармаслиги 
керак. 
5-расм. Узатмаларни алмаштиришда ўнг қўл