Ii. Zmonaviy tizimli platalar 6 III. Tizimli platalarning formfaktorlati 9

2 jadval Protsessorlar tirqishlarining texnik ko`rsatkichlari

Tirqish turi Kontaktlar soni Kontaktlarning joylashishi Kuchlanish V o`rnatiladigan protsessorlar Socket 1 169 17x17 PGA 5 486 SX/SX2, DX/DX2*, DX4 OverDrive Socket 2 238 19x19 PGA 5 486 SX/SX2, DX/DX2*, DX4 O 486 Pentium OverDrive Socket 3 237 19x19 PGA 5/3,3 486 SX/SX2, DX/DX2, DX4, 486 Pentium OverDrive, 5x86 Socket 4 273 21x21 PGA 5 Pentium 60/66, OverDrive Socket 5 320 37x37 SPGA 3,3/3,5 Pentium 75-133, OverDrive Socket 6" 235 19x19 PGA 3.3 486 DX4,486 Pentium OverDrive Socket 7 321 37x37 SPGA VRM Pentium 75-266+, MMX, OverDrive, 6x86, K6 Socket 8 387 dual pattern SPGA AutoVRM Pentium Pro Socket 370 (PGA370) 370 37x37 SPGA Auto VRM Celeron, Pentium III PGA Socket A (Socke 462) 462 37x37 SPGA AutoVRM Duron, Athlon PGA Slot 1 (SC242) 242 Slot AutoVRM Pentium II, Celeron SEP, Pentium III Slot A 242 Slot AutoVRM Athlon SEC Slot 2 (SC330) 330 Slot AutoVRM Pentium II Xeon, Pentium III Xeon

DX4 Protsessorlar (Over Drive emas) ba’zan 3,3V kuchlanishli o`zgartirgich bilan birga chiqariladi Socket 6 turdagi tirkishlar deyarli hech qachon qo`llanilmagan. PGA Pin Grid Array.SPGA Staggered Pin Grid Array.VRM Voltage Regulator Module (kuchlanish o`zgartirgichi moduli). SEC Single Edge Contact cartridge (bir tomonlama kontaktlikorpus) SEP Single Edge Processor Package (plastmassali kartridjsiz PentiumII masalan Celeron). SC242 Slot, 242kontaktli razyem turi. SC300 Slot, 300kontaktli razyem turi. Tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami kompyuterlarni ishlatish uchun birinchi IBM PC tizim platalarigako`p mikrosxemalarni o`rnatishga to`g`ri keldi. Protsessordan tashqari tizim platasiga boshqa ko`pgina komponentlar: taktli chastota generatori, shina nazoratchisi, tizim taymeri, uzish va xotiraga to`g`ridan to`g`ri kirish nazoratchilari, CMOS xotirasi, soat va klaviatura nazoratchisi o`rnatildi. Nihoyat o`rnatilgan komponentlarni ishlatish uchun yana qator mikrosxemalar, protsessor, matematik soprotsessor (suzuvchi vergulli sonlar usitda amallar bajarish uchun moduli) va xotira talab etildi. PC XT va AT antiqa tizim platalarida qo`llangan barcha birlamchi komponentlar sanab o`tilgan. Bu komponentlarning barchasi yoki bevosita Intel tomonidan yoki, uning litsenziyasi bo`yicha ishlab chiqilgan, soatli CMOS mikrosxemasidan tashqari, u Motorola firmasi tomonidan yetkazib berilgan. Platada hammasi bo`lib yuzga yaqin mantiqiy mikrosxema joylashtirilgan, shuning uchun qo`shimcha funktsiyalarni bajaruvchi mikrosxemalarni joylashtirishga unda joy qolmagan. 1986 yilda Chips and Technologies kompaniyasi sifat jihatdan yangi bo`lgan, 82C206 deb nomlangan, komponentni taqdim etdi, u RS tizim platasining tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamining birinchi asosiy qismi bo`ldi. Bu ya gona mikrosxema AT Bilan mos keluvchi kompyuterlardagi tizim platalari mikrosxemalarining barcha asosiy funktsiyalarini bajardi, xususan, taktli chastota generatori (82284 mikrosxema), shina nazoratchisi (82288 mikrosxema), tizim taymeri (8254 mikrosxema), ikkita uzish nazoratchisi (8259 mikrosxema), ikkita xotiraga bevosita kirish nazoratchisi (8237 mikrosxema) va xatto CMOS-xotira va soat mikrosxemalarining (MS146818 mikrosxema) funktsiyalarini bajardi. Protsessordan tashqari, RS tizim platasining barcha asosiy komponentlari bitta mikrosxema bilan almashtirildi. To`rtta qo`shimcha mikrosxemalar buferlar va xotira nazoratchilari sifatida ishlatilib, 82S206 komponent imkoniyatlarini kengaytirdi. Tizim platasida atigi beshta mikrosxema bor edi. Mikrosxemalarning bu to`plamiga Chips and Technologies firmasi CS8220 nomini berdi. Bu RS uchun tizim platasini ishlab chiqishda tub to`ntarish bo`ldi. Nafaqat tizim platasining narhi kamayib konstruksiyasi soddalashdi, balki ilgari kengaytirish platalarini o`rnatish bilangina bajariladigan funktsiyalarni ham amalga oshirish imkoni tug`ildi. Keyinchalik 82C206ga qo`shimcha o`rnatilgan to`rtta mikrosxemalar atigi uchta mikrosxemadan iborat bo`lgan yangi to`plamga almashtirildi; bu to`plam New Enhanced AT (NEAT) CS8221 deb ataldi. YAna bir qancha vaqt o`tgach, 82C836 Single Chip AT (SCAT) tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami paydo bo`ldi, u faqat bitta mikrosxemadan iborat bo`ldi. Tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami g`oyasini boshqa mikrosxema ishlab chiqaruvchilar ham qo`llab quvvatladilar. Acer, Erso, Opti, Suntac, UMC, VLSI kompaniyalar va boshqalar bozorda o`z ulushlariga ega bo`lishga intildilar. Afsuski tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami bozoridagi ularning ko`pchiligining ahvoli barqaror emasdi: narhlar tez o`zgarib ko`p kompaniyalar inqirozga uchradi. Masalan, 1993 yilda VLSI tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami bozorida ilg`orlik qildi, keyingi yili esa bankrot bo`lishiga oz qoldi. 1994 yilda tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami bozorida yangi ishlab chiqaruvchi Intel paydo bo`ldi. Bugungi kunda tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami bozorda bu kompaniyaning raqobatchilari ko`p, ular orasida ALi (Acer Laboratories, Inc.), VIA Technologies SiS (Silicon integrated Systems) kabilarni aytib o`tish mumkin. Athlon Duron protsessorlarining paydo bo`lishi bilan bu kompaniyalarning ko`pchiligi ishlab chiqarish hajmlarini ancha oshirdilar. Chips and Technologies portativ kompyuterlar uchun videoadapterlar bozoridan o`z o`rnini topgani sababli inqirozdan qutulib qoldi. 1998 yilda Intel videoadapterlar bozoriga kirish uchun bu kompnaiyani sotib oldi.
IV Tizim platalarining komponentlari
3 jadval Mikrosxemlarning vazifasi Versiya PC/XT Versiya AT Protsessor nazoratchisi yuqori darajali xotiraga bevosita kirish nazoratchisi CMOS xotira va soat klaviatura nazoratchisi tizimli mantiq

Matematik soprotsessor (suzuvchi vergulli sonlar usitda amallar bajarish uchun moduli) taktli chastota generatorishina nazoratchisitizim taymeripast darajali uzish nazoratchisiyuqori darajali uzish nazoratchisipast darajali xotiraga bevosita kirish8088	80286
8087	80287
8284	82284
8288	82288
8253	8254
8259	8259
—	8259
8237	8237
-	8237
-	MS146818
8255	8042

mikrosxemalar to`plami.ntel firmasining tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami.Hammasi 1989 yilda Compaq firmasi EISA shinasini ishlab chiqqanidan boshlandi. O`sha vaqtda EISA shina standart bo`lib qoladi deb hisoblanar edi. Biroq Compaq bu shinalar uchun o`z tizimli mantiq mikrosxemalarini (ya’ni tizim platasida bu shinalarning ishlashi uchun zarur bo`lgan mikrosxemalar to`plamini) berishdan bosh tortdi. Aynan shu vaqtda Intel da EISA tizim platalari negizida kompyuter yig`uvchilar uchun tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamini yetkazib berishga qaror qilindi. EISA shina kata muvaffaqiyat olib kelmadi, ammo Intel tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamini yig`ish tajribasiga ega bo`ldi.486 protsessor barpo etilganda, boshqa kompaniyalar unga tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamini ishlab chiqishini Intelga kutishiga to`g`ri keldi (axir u protsessorlarni tizim platalarsiz sota olmasdiku). 1993yilda Intel Pentiumni ishlab chiqishda oldingi tajribani hisobga oldi va protsessorni tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami bilan birga ishlab chiqardi. Shundan beri Intel yangi protsessorlar bilan birga tizimli mantiq mikrosxemalarning yangi to`plamini chiqaradi. Bunday to`plamlarni ishlab chiqarishdagi muvaffaqiyatlar esa yana bir qadamni bosishga kompyuterlar uchun tizim platalarni ishlab chiqishga undadi. Endi barcha zarur komponentlar yangi protsessorlar, tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamlari va tizim platalarni ishlab chiqarish bir vaqtda yakunlanadi. Pentium, Pentium II yoki Pentium III protsessorning taqdimoti davriga kelib unga yangi tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami va tizim platasi tayyor edi. Shu kunning o`zida biz Gateway yoki Dell kompaniyasida yangi protsessorli, tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamli va tizim platali kompyuterni buyurtirishimiz mumkin edi. Quyida Intel firmasining tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamlari raqamlar shabloni keltirilgan tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamining raqami Protsessorlar avlodi keltirilgan.
4jadval

420xx	R4 (486)
430xx	R5 (Pentium)
440xx	R6 (PentiumPro/Pentium II/Pentium III)
8xx	P6 (Pentium II/Pentium III) s arxitekturoy Hub
450xx	P6 Sen/er (Pentium Pro/Pentium II/III Xeon)

Tizim platasidagi mikrosxemaning eng katta raqami bo`yicha tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamini identifikatsiyalash mumkin. Masalan, Pentium II III protsessorlar negizidagi tizimlarda 440BX tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami keng qo`llanib, u ikkita 82443BX North Bridge va 82371EX South Bridge komponentdan iborat. yaqinda, mikrosxemalar to`plami sohasida «modalar yetakchisi» deb nom qozongan Intel, yangi arxitekturani taklif etdi. U haqda keyingi bobda gap boradi, Athlon Pentium4 protsessorlar uchun mikrosxemalar to`plami Bozorga Athlon Pentium4 protsessorlarni chiqargandan keyin, Athlon firmasi tavakkalchilikka bordi, ularga mo`ljallangan tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamlar mavjud emasdi, bundan tashqari ular Pentium PLP va Celeron protsessorlar uchun mavjud bo`lgan Athlon razyemlariga mos kelmasdi. Mavjud Intel standartlariga «to`g`rilash» o`rniga Athlon firmasi o`zining mikrosxema to`plamini ishlab chiqdi va ular negizida Athlon Duron protsessorlar uchun tizim platalarini yaratdi. Bu mikrosxemalar to`plami Prentium 1.8 (kodlangan nomi Irongate) nomini oldi va Socket Slot A protsessorlarni quvvatladi. U 751 System Controller (komponent North Bridge) va 756 Peripheral Bus Controller (komponent South Bridge) mikrosxemalardan iborat. Boshqa tizim platalarni ishlab chiqaruvchilar (VIA Technologies va SiS) bu to`plam negizida o`zplatalarini yaratdilar. North South Bridge arxitekturasi Intel firmasining (va uning raqobatchilarining) ko`pgina tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamlari ikkisathli arxitekturaga ega bo`lib ikkita blokdan: North Bridge i South Bridge iborat. Bu komponentlarning Intel firmasining oddiy tizim platasida va 440 BX (Intel SE 440 BX2) mikrosxemalar to`plamida joylanishi ko`rsatilgan. Tizimli mantiq mikrosxemalar, to`plamining asosiy bloki North Bridge bo`lib, unga protsessor bilan tizim platasining qolgan qismi o`rtasidagi interfeys kiritilgan. North Bridge kesh-xotira va tezkor xotira nazoratchisi, protsessorning tez harakat qiluvchi shinasi (33, 50, 66 yoki 100 M ts), PCI shina (Peripheral Component Inter connect, 33 M ts) va AGP (Accelerated Graphics Port 66 M ts) tezlashtirilgan grafik porti shinasi o`rtasidagi interfeysdan iborat. Intel ning zamonaviyroq tizimli mantiq mikrosxemalar to`plamida North Bridge ni ko`pincha SE 440 BX-2 tizim platasida komponentlarning isimlari. Wake on Ring, Yamaha YMF740 (DS1-L), razyem Wake on LAN, videning chiziqli kirish razyemirazyem SCSI LED konfiguratsion tutashtirgich ichiga qurilgan radiokarnay PCI razyemlarFan 3 elektr manbai razyemi ISA razyemlar blokirovkani almashlab ulagich razyemi zarur bo`lmagan elementlar audioto`plagich razyemi CD-ROM ning chiziqli kirish razyemi, telefon razyemi, Nchiziqli kirish razyemi, IDE ning birlamchi va ikkilamchi kanallarining razyemi old paneli razyemi, U razyem Accelerated Graphics Port (AGP), Intel 82371 EB PCI ISA IDE Xcelerator (PIIX4E South Bridge), Wrazyem PCI ISA DMA,X batareyka 3V, nazoratchi SMSC FDC37M707 Super I-O,Z Flash BIOS, razyemlar bilan orqa paneli, 242-kontaktli razyem Slot-1 Pentium II III,L protsessor ventilyatorining elektr manbai razyemi (Fan2), nazoratchi Intel 82443BX PCI AGP (44BX North Bridge), DIMM tirqishlar, Fan1 elektr manbai razyemi, elektr manbaining asosiy razyemi, diskyurituvchining razyemi,yumshoq magnitli disk.(sxema Intel ning ruxsati bilan chop etiladi).