Ii. Zmonaviy tizimli platalar 6 III. Tizimli platalarning formfaktorlati 9

Sovutishning yaxshilanishi. Protsessor va xotira modullari elektr manbai sovutiladigan ventilyator bilan sovutiladi. Bundan tashqari ATX konsruktsiyasida elektr manbai ventilyatori xavo oqimini ichkariga haydaydi, bu esa korpus ichida bosimni oshirib chang va iflosning to`planishiga to`sqinlik qiladi. Filtr o`rnatib kompyuter himoyasini oshirishingiz mumkin.

Narhining kamayishi. ATX konstruksiyasi Baby-AT tizim platalarida uchraydigan, tashqi portlar razyemlariga kabellar uchun tirqishlar,protsessor va 3,3V oltli stabilizator uchun tizim platasida qo`shimcha ventilyator talab etmaydi. Bu konstruksiyada yakkayu-yagona elektr manbai ishlatiladi. Bundan tashqari siz disk to`plagichlarning ichki kabellarni qisqartirishingiz mumkin. Buning barchasi nafaqat tizim platasi, balki korpus va elektr tarmog`i bilan birga butun kompyuter narhini kamaytiradi. ATX platali kompyuter xossalari keltirilgan. Tizim platasi disk to`plagichlar bilan to`silmagan. Bu esa protsessor, xotira, ichki razyemlar kabi detallarga bemalol yetib borish imkonini beradi, ular ham o`znavbatida shina razyemlariga yetib borishga halaqit bermaydi.

III. Tizim platalari formfaktorlari
Micro-ATX
Micro-ATX formfaktori birinchi marta 1997 yil dekabrda taqdim etilgan edi. Bu platalar kata bo`lmagan arzon tizimlar uchun mo`ljallangan. O`lchamlarning kichrayishi bu tizim paltalari negizidagi kompyuterlar narhini anchagina tushurish imkonini berdi. Micro-ATX formfaktori ATX tizimlari bilan teskari ravishda mos keladi Micro-ATX va ATX tizim platalari formaktorlari quyidagi asosiy farqlarga ega kichraytirilgan kenglik (305mm) (12dyuym) yoki 284mm (11,2dyuym) o`rniga (244mm (9,6dyuym));razyemlar soninng kamaytirilgani elektr blokining kichraytirilgani (formfaktor SFX). E’tibor bering, ayrim kompyuter yig`uvchilar hali ham xatto ATX tizimlarida protsessor ventilyatorlarini o`rnatmoqdalar, chunki Intel protsessorlarni yuqori sifatli sharikli poshivniklardagi ventilyatorlar bilan birga yetkazib bermoqda. Bu boksirlangan protsessorlardir, chunki alohida korpuslarda sotiladi. Intel ventilyatorlarni har ehtimolga qarshi o`rnatadi, shuning uchun ayrim tizim yig`uvchilar harorat taqsimlanishini o`lchash va hisoblash ikir-chikirlariga e’tibor bermaydilar, va o`rnatilayotgan passiv issiqlik tarqatuvchining (radiator) o`lchamlarini to`g`ri tanlashda testlashni kerakli darajada bajar-maydilar. Ventilyatorni bunday "boksirlangan" protsessorlarga o`rnatib, Intel ularni qizib ketishdan sug`urtalaydi, chunki ventilyator markaziy protsessorning adekvat ravishda sovitilishini kafolatlaydi. Tizim yig`uvchilarning yetakchilari esa, tegishli passiv issiqlik tarqatuvchini to`g`ri tanlab tizim narhini kamaytiradi, ishonchliligini esa oshiradilar ATX tizim platasi mohiyati jihatidan Baby-AT konstruksiyasining yonboshlatganidir. Kengaytirish razyemlari qisqa tomoniga parallel va protsessor, xotira tirqishlariga, va kiritish-chiqarish razyemlariga xalaqit bermaydi. To`lao`lchamli ATX sxemalardan tashqari, Intel firmasi mini-ATX konstruksiyasini ta’riflab berdi,u xudi shunday korpusga joylashtirilgan. To`lao`lchamli ATX plata 305×244mm (12×9,6dyuym), mini-ATX plataes 284×208mm (11,2×8,2dyuym) o`lchamlarga ega. Korpusdagi tirqishlar xuddi Baby-AT dagiga o`xshab joylanishiga qaramay, ATX va Baby-AT konstruksiyalar mos emas. Elektr manbai uchun yechiladigan razyem zarur, biroq ATXelektr manbaining asosiy konstruksiyasi Slimline ning standart elektr manbaiga o`xshash. ATX va mini-ATX ning




bosh platalarining o`lchamlari 1.rasmda ko`rsatilgan. Kompyuter qobig`ini yechmay turib undagi plata ATX formfaktorga egami yo`qmi aniqlash mumkin. Tizim blokining orqa devoriga e’tibor bering. ATX ikkita o`ziga xos xususiyatga ega. Birinchidan kengaytirish platalarining barcha razyemlari bevosita tizim platasiga ulangan, LPX yoki NLX kabi hech qanday chiqarilgan platalar yo`q. Razyemlar tizim platasi teksiligiga perpendikulyar, Ikkinchidan, ATX platalari tizim platasida o`rnatilgan barcha razyemlar uchun balandligi ikki marta oshirilgan antiqa platformaga ega.
ATX platasidagi razyemlarning tipik joylanishi (orqadan ko`rinish)
A klaviatura yoki sichqoncha PS 2G ketma-ket port B,
V klaviatura yoki sichqoncha PS 2H port MIDI yoki o`yinli
S port USB 1, (shart emas),
D port USB 0, Ichiziqli chiqish (shart emas),
E ketma-ket port A, J chiziqli chiqish (shart emas),
F yonma-yon port, K mikrofon (shart emas)
O`lchamlarining nisbatan katta bo`lmaganligi va razyemlar konining kamligiga qaramay, micro-ATX plataning funktsionalligi kamaymadi platada ovoz va video tizim integrallashtirilgan. Bu tizim platalarning o`lchamlari Micro-ATX platasi negizidagi kompyuterning barcha elementlari o`lchamlarining kichraytirilishi uning narhini anchagina pasaytirish imkonini beradi. Micro ATX va ATX platalarning mos kelishi quyidagini anglatadi bitta 20-kontaktli elektr manbaini ishlatish Kirish-chiqish razyemlarining standart joylashuvi Qotirish detallariningg bir xil joylashuvipShular tufayli micro ATX platalarni ATX formfaktor korpuslariga o`rnatish mumkin. Bu formfaktor tizim platalari negizidagi oddiy tizim quyidagi o`lchamlarga ega: balandligi 304,8 yoki 355,6mm (12 yoki 14dyuym), eni 177,8mm (7dyuym) va chuqurligi 304,8mm (12 dyuym). Micro-ATX tizim platasi uchun ATX formfaktori negizidagi ATX, mini-ATX, micro-ATX, flex-ATX va NLX formfaktorlar to`grisidagi to`liq ma’lumotni Web-uzelda Platform Development Support quyidagi adres bo`yicha http:www.teleport.com.ffsupprt malumotolishingiz olishingiz mumkin
Flex-ATX
1999 yil martida Intel Ficro-ATX spetsifikatsiyaga Flex-ATX deb atalmish qo`shimchani nashr etdi. Bu qo`shimchada ATXdagidan ham kichikroq o`lchamli tizim platalari ifodalangan, bo`lib, ular ishlab chiqaruvchilarga kata bo`lmagan arzon tizimlar ishlab chiqarish imskonini beradi. Flex-ATX formfaktor spetsifikatsiyasi 229×191mm (9,0×7,5dyuym) o`lchamli tizim platasini ifodalaydi. Micro-ATX formfaktorli platalardan farqli ravishda flex-ATX platalarda protsessornpi o`rnatish uchun Socket Socket 7, Socket 370 yoki Socket A tirqishlar qo`llanadi, bu esa AMD K6-3, Athlon, Intel Celeron va Pentium TTT turkumidagi protsessorlarni o`rnatish imkonini beradi, bu platalar Slot1, Slot2 Slot A tirqishlar quvvatlanmaydi. Flex-ATX platalar ATX platalar bilan teskari ravishda mos keladi, qotirishning xudi shu tizimini, shunga o`xshash kirish-chiqish panelini va bir xil razyemlarni ishlatadi.


ATX, Micro-ATX va Flex-ATX formafaktorlar tizim platalarining o`lchamlari va qotirish tirqishlarini solishtirish Formfaktor qotirish tirqishlarining joylanishi. Flex-ATX V, S, F, H, J, S micro-ATX V, S, F, H, J, L, M, R, R va S tirkishlar Micro-ATX formfaktorga qo`shilgan. V tirqish to`lao`lchamli AT plataning formati Bilan belgi lanadi: A, S, F, G, H, J, K, L, MATX F tirqish 2.03 spetsifikatsiyali ATX formatning barcha korpuslari va altalarida bo`lishi kerak. Bu tirqishning 1.1 spetsifikatsiyali ATX platalari va korpuslarida bo`lishi shart emas. tizim platalarining formfaktorlari flex-ATX formfaktor tizim platalari negizidagi, ko`pchilik tizimlarda SFX yoki ATX turdagi standart elektr bloki ishlatiladi. ATX turkumidagi tizim platalarining o`lchamlari 1.jadvalda keltirilgan. ATX turkumidagi tizim platalari o`lchamlari Maksimal kenglik, mm (dyuym) Maksimal chuqurlik, mm (dyuym)

ATX	305 (12,0) 244(9,6) 208 (8,2)
mini-ATX	284(11,2) 244(9,6) 191 (7)
micro-ATX	244(9,6)
flex-ATX	229 (9,0)

1.jadval
E’tibor bering, bu jadvalda maksimal o`lchamlar berilgan. Albatta tizim platalari kichikroq bo`lishi ham mumkin; muhimi barcha qotirish tirqishlari standartga ÿos kelishi kerak. Bu xolda ATX korpusiga ATX turkumidagi istalgan tizim platalarini o`rnatish mumkin.

ATX Riser

Plata ATX Riser 3ta razyemi
Qo’shimch razyemi PCI


Protsessor
Tashqi xotirasi


22-kontakt qo’shimcha
razeom kirish o’rnatish
3 standart platsi PCI



1
999 yil dekabrida Intel ATX formfaktor tizim platalarining navbatdagi modifikatsiyasini taqdim etdi. Bu yangi platada PCI shinalari razyemimlaridan biriga ikkita yoki uchta qo`shimcha razyemli plata o`rnatiladi. Tizim platalarining bu o`zgarishi birinchi navbatda stol ustida turadigan slimline tizim uchun mo`ljallangan. Taqdim etilgan formfaktor ishlab chiqaruvchilar fikricha NLX o`rnini bosishi kerak. ATX Riser plataning tashqi ko`rinishi 2 rasmda ko`rsatilgan. E’tibor bering qo`shimcha plata razyemiga platalarni o`rnatishda qo`shimcha platalarni tizim platasi PCI shinasining boshqa razyemlariga o`rnatib bo`lmaydi. po’rti tizimli plataga ornatiladigan qisimlari, qo’shimcha 22 kantaktli PCI Zamonaviy protsessor texnologiyalarni quvvatlash. Buayniqsa Pentium P/SH protsessorli tizimlar uchun muhim, chunki uning SEC (Single Edge Contact) korpusining o`lchamlari Baby-AT va LPX platalardagi protsessorni deyarli o`rnatish imkonini bermaydi. Tez o`zgaruvchan protsessor texnologiyalarga moslanuvchanli. Birlashtiruvchi platali o`zgaruvchan tizimlar goyasi NLX platalar konstruksiyasida o`zining Yangi aksini topdi, uni butun tizimni qismlarga ajratmasdan oson o`rnatish mumkin. Birlashtiruvchi platali an’anaviy tizimlardan farqli ravishda Yangi NLX standartni AST, Digital, Gatewa Hewlett-Packard, IBM, Micron, NEC va hakazoklar kabi kompyuter sanoatining yetakchilari uzzatiladi. Boshqa yangi texnologiyalarni quvvatlash. Bu yerda so`z AGP (Accelerated Graphics Port), USB (Universal Serial Bus), DIMM va RIMM xotira modullari texnologiyalari kabi yuqori samarali yechimlar haqida boradi. Multimedia-ilovalar rolining uzluksiz ortib borishini inobatga olgan xoda, ishlab chiqaruvchilar yangi tizim platasiga yana videoma’lumotlarni chiqarish, grafika va tovushni qayta ishlash kabi imkoniyatlarni quvvatlashni kiritdilar. Ilgari multimedia texnologiyalar turli qo`shimcha platalarga xarajatni talabetgan bo`lsa, endi bunga ehtiyoj qolmadi. NLX tizim platasi va kiritishi-chiqarish platalari (LPX konstruksiyasidagi kabi tizimga parallel joylashgan) endi osongina olinadi va o`rnatiladi, bunda boshqa platalarga, jumladan vertikal joylashganlariga ham, tegilmaydi. Komponentalari yaqin joylashgan boshqa tizimlarga nisbatan yaxshiroq sovutiladigan, protsessorning o`ziga ham yetib borish osonlashdi. NLX standarti tizimlarning maksimal o`zgaruvchanligini va bo`sh sohadan optimal foydalanishni ta’minlaydi. Xatto eng uzun kiritish-chiqarish platalari ham qiyinchiliksiz o`rnatiladi, bunda Baby-AT turkum kompyuterlarida muammo bo`lib kelgan, xech qanday boshqa tizim komponentalariga tegilmaydi.




3 rasm. Formfaktor NLX. Bu yerda uzunligi 345,44mm (13,6dyuym) bo`lgan NLX plata ko`rsatilgan. NLX spetsifikatsiyada ham 284,48mm (11,2 dyuym) va 254mm (10dyuymli) uzunlikdagi versiyalar nazarda tutilgan. NLX tizim platasi formfaktori razyemlar sohasi yoki kiritish-chiqarishning orqa tomondan ko`rinishi, ATX, mini ATX, micro ATX, flex ATX va NLX formfaktorlar to`g`risidagi to`liq ma’lumotni Webuzelda Platform Development Support quyidagi adres bo`yicha http:www.teleport.com~ffsupprt. bilan aytish mumkinki ATX standartlari ko`pchilik tzimlarda ishlatiladi. Xanuzgacha Baby-AT turkumli tizimlar ishlab chiqarilishiga qaramay ATX konstruksiyaning kelajagi porloqligi hozirdanoq ko`rinib ishch istansiyalarga mo`ljallangan. Buformfaktor birinchibor 1998 yil sentyabrda (versiya) taqdim etilgan bo`lib, 1999yil fevralda modernizatsiyalashgan (versiyasi1.1) UATX formfaktori negizida tuzilgan; buplatalar to`g`risidagi spetsifikatsiyava http:www.wtx.org. boshqa ma’luomot WTX Formfaktori quyidagi xususiyatlarga ega: kelgusidagi 32 va 64 xonali Intel protsessorlarni quvvatlashga mo`ljallangan; Ikki protsessorli tizimlarni tuzishga mo`ljallangan; xotira vagrafik tizimchalar texnologiyasini tuzishga mo`ljallangan; FlexSlot (ikkilanganshina PCI) adapterlarini quvvatlaydi; Tower korpuslarini quvvatlaydi. Modulli yig`ishga mo`ljallangan. Xotira 4 rasmda qopqog`i yechilgan WTX korpusningtashqi ko`rinishi ko`rsatilgan, tizim komponentlarariga oson yetib borilishiga e’tibor bering.
Tizim qismlarga ajratilgan
WTX korpus tizim komponentalariga yetib borishni osonlashtiradi. WTX formfaktorida birinchi bor PCI ikkilangan shinali interfeysli IexSlot adapteri ifodalangan. Yuqori magnit nurlanishli kiritish-chiqarish ningbarcha qurilmalari ushbu platada yig`ilgan bo`lib, protsessor, xotira modullari va tizimli mantiq mikrosxemalaridan nisbatan uzoq masofada joylashtirilgan. Bu platada tizimning quyidagi komponentlari joylashtirilgan: PCI shina nazoratchisi, audio, SCSI va tarmoq adapterlari, parallel va ketma-ket portlar, klaviatura va sichqoncha razyemlari, USB va 1394 shinalar nazoratchilari, tizim vositalari masalan, ventilyator aylanish tezligini boshqarish sxemasi. WTX formfaktortizim platasining maksimal o`lchamlari 355,6 ×425,45mm (14×16,75 dyuym). binobarin, u standart ATX formfaktor tizim platasidan kattadir. Bu tizim platalarining minimal o`lchamlarini cheklanmagan, ya’ni ishlab chiqaruvchilar nafaqat uning o`lchamlarini mustaqil belgilashlari mumkin, balki qotirish tirqishlarining joylanishi va o`lchamlarini ham belgilashlari mumkin. WTX formfaktori tizim platasini o`rnatadigan qotirish tirqishlarining aniq o`lchamlari va joylari o`rniga xudi shunday formfaktor korpusining maxsus montaj platasi ishlatiladi. WTX spetsifikatsiyasida bo`sh bo`lishi lozim bo`lgan sohalar belgilangan, ya’ni ularda hech qanday tizim elementlari bo`lmasligi kerak. Shu sohalar tufayli tizimning kata elementlariga oson yetib borish mumkin vash u sohalar orqali ular sovutiladi. WTX korpusida ifoda etilgan sohalarning joylanishi ko`rsatilgan. WTX tizimni elektr bilan ta’minlash uchun elektr manbaining 350 va 850vatli ikkita formfaktori ishlatiladi. Shunday qilib hozirgi kunda tizim platalarining beshta standart formfaktorlari mavjud:

• 
  WTX yuqori samarali ishchi stansiyalari va serverlar uchun;
  
• 
  ATX (mini-ATX) o`rta darajadagi tizimlar va yuqorisifatli uy kom-pyuterlari, shuningdek serverlar va past darajadagi ishchi stansiyalar uchun;
  
• 
  NLX biznesga mo`ljallangan kompyuterlar va korporativ tizimlar uchun;
  
• 
  Micro-ATX o`rta darajadagi uy tizimlari uchun;
  

Flex-ATX quyi darajadagi tizimlar uchun. 5 rasm. WTX formfaktor tizim platasining o`lchamlari va razyemlarning sohalari, va lardan ozod sohalar Antiqa ishlab chiqarilgan tizim platalar Birorta standart formfaktorlarga (to`lao`lchamli AT, Baby-AT, ATX, mini-ATX, micro-ATX yoki NLX) ega bo`lmagan tizim platalar antiqa ishlab chiqarilgan tizim platalar deyiladi. Nostandart konstruksiyali tizim platali kompyuterlarni sotib olmaslik kerak, chunki ularda tizim platasini, elektr manbaini yoki korpusni almashtirirsh imkoni nazarda tutilmagan, bu esa modernizatsiya imkoniyatlarini ancha cheklaydi. Bunday platali kompyuterlarni ta’mirlash ham qiyin. Gap shundaki zahira qismlarni faqat ishlab chiqaruvchidan olish mumkin va ular odatda standartdagidan ancha qimmat bo`ladi. Kafolat muddati o`tishi bilan bunday platali tizimni tiklash arzimaydi. Tizim platasi ishdan chiqsa, yangi standart platani butnligicha sotib olish arzonroqdir, chunki bunday tizim platasi yangi standart tizim platasidan besh marta qimmatdir. Bundan tashqari standart formfaktorli yangi tizim platasi almashtirilganiga nisbatan ancha tezroq ishlaydi. Antiqa ishlab chiqarilgan tizimlarni yaratishda ko`pincha LPX platasi asos qilib olinadi. Bu turdagi tizimlarni Compaq va Packard Bell sotadi. Ayrim ishlab chiqaruvchilar boshqa firma kompyuterlari bilan iloji boricha mos kelmaydigan kompyuterlar ishlab chiqarishga intiladi. Bunday xollarda ta’mirlashyoki modernizatsiyalash uchun detallarni faqat shu ishlab chiqaruvchidan sotib olish mumkin, narhlari esa standart RS-mos keluvchi tizimlarnikiga nisbatan ancha baland bo`ladi. Masalan, AT sinf kompyuterida (yoki ATX turdagi korpus va tizim platasini, yoki eskiroqlarida Baby-AT platasini ishlatadigan istalgan RS larda) tizim platasi ishdan chiqsa, arzon narhlarda turli protsessorli va turli tezlikdagi mos keluvchi konstruksiyali istalgancha tizim platalarni topish mumkin. Agar birorta IBM, Compaq, Hewlett-Packard, Packard Bell firmalarning yoki boshqa eng yangi kompyuterlarda tizim platasi ishdan chiqsa ishlab chiqaruvchi firmaga murojaat etishga to`g`ri keladi. Bunda o`zingizda boridan ko`ra sifatliroq protsessorli kompyuterni tanlash imkoni deyarli bo`lmaydi. Boshqacha qilib aytganda bunday kompyuterlarni ta’mirlash va modern-izatsiyalash qiyin va arzimaydi. Dell Gateway va Micron kabi yetakchi firmalar tomonidan sotiladigan kompyuterlar standart ATX, micro-ATX va NLX formafktorlarga ega, shuning uchun kelgusida ularni modernizatsiyalashda hech qanday muammolar tug`ilmaydi. Bu formfaktorlar tizim platasi, elektr manbai va boshqa kom-ponentlarni oson almashtirish imkonini beradi, bunda yangi komponentlarni birlamchi tizimni ishlab chiqarmaydiganlardan ham topish mumkin. Birlashtiruvchi platalar Tizim platalari hamma kompyuterlarda ham to`la komplektlanmagan. Odatda tizim platasida joylashtiriladigan ayrim komponetlar kengaytirish platasi joylashtiriladi. Bunday kompyuterlarda razyemli bosh plata birlashtiruvchi plata, bunday konstruksiyani qo`llaydigan kompyuterlar esa birlashtiruvchi platali kompyuterlar deb ataladi. Birlashtiruvchi platali tizimning ikki asosiy turi mavjud: passiv va aktiv. Passiv birlashtiruvchi platalar, shina razyemlari va bir nechta bufer va drayver sxemalardan tashqari, hech qanday elektronikaga ega emas. Qolgan barcha oddiy tizim platalarning sxemalari kengaytirish platasida joylashtiriladi. Passiv tizimlar mavjud bo`lib, ulardagi barcha tizim elektronikasi yagona kengaytirish platasiga joylashtiriladi. Aslida bu haqiqiy tizim platasidir, biroq u passiv plata razyemiga o`rnatilishi kerak. Bunday konstruksiya tizim modernizatsiyasini va undagi istagan platani almashtirishni iloji boricha soddalashtirish uchun ishlab chiqilgan. Lekin kerakli tizim platalarining qimmatligi tufayli bunday konstruksiyalar shaxsiy kompyuterlarda juda kam uchraydi. Sanoat tizimlarida esa passiv birlashtiruvchi platalar judaommaviy. Yana ayrim kuchli serverlarda uchratish mumkin. 6 rasm Pentium II III protsessorli tizim platala Aktiv birlashtiruvchi platalar shinalarni boshqarish sxemalalrini va boshqa ko`pgina komponentlarni o`z ichiga oladi. Bunday platalarning ko`pchiligi, protsessor majmuasidan tashqari, oddiy tizim platasining butun elektronikasini o`z ichiga oladi. Protsessor majmuasi deb, plata sxemasining shunday qismiga aytiladiki, u bevosita protsessorni va u bilan bog`liq bo`lgan komponentlarni taktli
generatorni, kesh boshqalarni o`z ichiga oladi. Agar protsessor majmuasi alohida platada joylashtirilgan bo`lsa, protsessorni yangisiga almashtirish jarayoni o
sonlashadi. Bunday tizimda faqat shu platani almashtirish kifoyadir, tizim platasini almashtirish esa shart emas. Sizda go`yo almashtiriladigan protsessor majmuali tizim platasi m oduli bordek. Ko`pchilik zamonaviy birlashtiruvchi platali kompyuterlar aynan alohida protsessor majmuali aktiv platani qo`llaydi. Compaq va IBM firmalari
o`zlarining server sinfining eng qudratli tizimlarida shunday konstruksiyani qo`llaydilar. Aktiv birlashtiruvchi platalar tizimni oson va kam xarajatlar bilan modernizatsiyalash imkonini beradi, chunki protsessor majmuasi platasi tizim platasidan ancha arzon. Afsuski prtsessor majmuasiinterfeysi hanuzgacha standartlashtirilmagan, shu bois bunday platalarni faqat tizim ishlab chiqaruvchilaridan sotib olish tavsiya etiladi. Bu albatta bozor doirasini toraytirib, narhning oshishiga olib keladi, natijada boshqa ishlab chiqaruvchining to`la tizim platasi arzonroqbo`lib chiqishi ham mumkin. Ikkala konstruksiya ham afzalliklarga ham kamchiliklarga ega. 70-yillar oxirida yetakchi kompyuter ishlab chiqaruvchilarning kompyuterlarida birlashtiruvchi platalar qo`llangan. Keyinchalik Apple va IBM tizim platalariga o`tishdi, chunki ommaviy ishlab chiqarishda bunday konstruksiya arzonroq bo`lib chiqdi. Biroq nazariy jihatdan, birlashtiruvchi platali tizimlarning afzalligi ularniyangi protsessor va yangi samaradorlik darajasigacha modernizatsiyalash osonroqligida (buning uchun faqat ikkinchi darajaliplatani almashtirish yetarli). Tizim platali kompyuterlarda protsessorni almashtirish uchun ko`pincha butun tizim platasini almashtirishga to`g`ri keladi, bu esa ancha murakkabroq. biroq birlashtiruvchi platali tizimlarni modernizatsiyalash ancha qimmatga tushishi mumkin. Bozordan birlashtiruvchi platali tizimlarni siqib chiqarishdagi keyingi qadamni modernizatsiyalanuvchi protsessorlar qilishdi. Intel firmasining barcha 486, Pentium, Pentium MMX va Pentium Pro protsessorlari odatda Over Drive deb ataluvchi yanada tezkorroq protsessoriga almashtirilishi mumkin. Albatta, tizim platasi o`rniga faqat prtsessorning o`zini yanada tezkorrog`iga va zamonaviyrog`iga almashtirilsa, kompyuterni modernizatsiyalash arzonroq va osonroq bo`ladi. Tanlovning cheklanganlgi tufayli protsessor majmuali platalar pirovard natijada standart tizimli platalaridan qimmatroq edi.
rasm 7.Passiv tizim korpusi.

Zamonaviy tizim platasiga protsessor tirqishlari, razyemlar va mikrosxemalar kabi komponentlar o`rnatilgan. Eng zamonaviy tizim platalari quyidagi komponentlarga ega, tizimli mantiq mikrosxemalar to`plami (North South Bridge yoki Hub komponentlari) super I O mikrosxema kiritish-chiqarish bazaviy tizimi (ROMBIOS); xotira modullarining tirqishlari SIMM DIMM DDR RIMM, Shinalar razyemlari ISA PCI A P, AMR razyemlar (Audio Modem Riser), CNR razyemlar (Communications and Networking Riser) Markaziy protsessor uchun kuchlanish o`zgartirgichi batareya. Ushbu komponentlar keyingi bobda muhokama qilinadi. Protsessorlar uchun tirqishlarProtsessorlarni Socket yoki Slot turdagi tirqishlarga o`rnatish mumkin. Intel firmasi tomonidan ishlab chiqarilayotgan protsessorlarni (486 dan boshlab) foydalanuvchi o`zi mustaqil ravishda o`rnatishi va almashtirishi mumkin. Socket turdagi tirqishlar uchun standartlar ishlab chiqilgan bo`lib, ularga konkret protsessorning turli modellarini o`rnatish mumkin. Socket yoki Slot tirqishlarning har bir turi o`z raqamiga ega. Istagan tizim platasi Socket yoki Slot turdagi tirqishga ega bo`lib, ushbu tirqishga protsessorning qaysi turlari o`rnatilishi mumkinligini raqamiga qarab aniqlash mumkin. Protsessor tirqishlari «mikroprotsessorlarning turlari va spetsifikatsiyalari» nomli 3 bobda batafsilroq ifodalanadi 486 gacha bo`lgan protsessorlarda tirqishlar raqamlanmagan; ularning o`zaro almashinuvchanligi cheklangan. 2.jadvalda Socket yoki Slot turdagitirqishga o`rnatish mumkin bo`lgan mikrosxemalar keltirilgan.