Ii qism VIII bob. Didakòikaning predmeòi va uning vazifalari

Pedagogik texnologiyalar

Qo‘llash darajasi bo‘yicha

Falsafiy asos bo‘yicha:

Ruhiy rivojlanish faktor bo‘yicha:

O‘zlashtirish mohiyati bo‘yicha:

Shaxs tuzilmasiga qaratilish bo‘yicha:

Umumpedagogik

Sohalar bo‘yicha

Lokal, model, tor metodika

Materializm

Idealizm

Dialektika

Metafizika

Ssiyentizm (fan)

Òabiatga moslik

Insonparvarlik,

Insonparvarlikka qarshi

Antreposofiya

Òeosofiya

Programmatizm

Ekzestendializm

Biogen

Sotsiogen

Psixogen

Idealistik

Assotsiatsiya-

reflektor

Rivojlan-

tiruvchi

Interiori-

zator

Bixeviorist

Geshtalt

texnologiyalar

Sugchestiv

Neyroling-

vistik

Axborot — ZUN

Operatsion — SUD

O‘z-o‘zini

rivojlantirish — SO‘M

Shakllanish — SEN

Shakllanish 

— 

SDP

Evristik

---

125

Tuzilishi va tarkibi bo‘yicha

Dasturlangan

ta’lim

Zamonaviy an’anaviy ta’lim

Tashkiliy shakllar bo‘yicha:

O‘rganish faoliyatini boshqarish turi bo‘yicha:

Mumtoz

ma’ruza

Òexnik

vositalar

„Maslahatchi“

tizimi

Kitobdan

o‘qitish

Kichik guruhlar

tizimi

Kompyuterda

o‘qitish

„Repetitor“

tizimi

Dasturiy

boshqarish

Sinf-dars

Alternativ

Akademik  klub

Individual guruh

Jamoa o‘qitish

Ajratib o‘qitish

Òa’lim-tarbiyaviy

Dunyoviy-Diniy

Umumta’limiy

kasb-hunar

Ijtimoiy-

texnikaviy

Monotexnologiyalar

Ajratish

An’anaviy mumtoz

---

126

An’anaviy tizimni zamonaviylashtirish yo‘nalishlari bo‘yicha:

Iste’dodlilar bilan

ishlash texnologiya-

An’anaviy tizimni zamonaviylashtirish yo‘nalishlari bo‘yicha:

Bolalar nazari bo‘yicha

Avtoritar

Didaktik ijtimoiy-

angropopedotsentrist

Shaxsga

moslangan

Insonparvar

shaxs

Hamjihatlik

texnologiyasi

Erkin ta’lim

Ezoterik

Tashkiliy shakllar bo‘yicha:

Òushuntirish

ko‘rgazmasi

Rivojlanti-

rish ta’limi

Muammoli

Ijodiy

Dogmatik

reproduktiv

Dasturlash

Dialogik

O‘yin

O‘z-o‘zini

rivojlantirish

Axborot

kompyuter

Munosabatlarni

demokratizatsiyalash

asosida

Bolalar faoliyatini

faollashtirish va

jadallashtirish

Materialni metodik

va didaktik  o‘zgartirish

asosida

Òabiatga

moslashtirish

Mualliflik

texnologiyalari

Òashkil qilishni va

boshqaruvni effektivlash

asosida

Evristik

Ommaviy

texnologiya

Oldinga surilgan

ta’lim

Òiklash

Viktimologik

Òarbiyasi qiyin

bolalar bilan ishlash

texnologiyasi

---

127

Pedagogik texnologiyalar

Qo‘llash darajasi bo‘yicha

Metodik xossalari bo‘yicha:

Masalalarni muammoli

yechish

X-faoliyat bajarish sharoiti

X-shoh

X-faoliyat obyekti

X-faoliyat 

usuli

Axborotning moslanmagan turi bo‘yicha:

Kutilmagan

Janjal

Rad etish

Nomuvofiqlik

Noaniqlik

Muammoni pog‘onasi bo‘yicha:

1. Usulga bog‘lanmagan

holda paydo bo‘ladigan

2. O‘qituvchi tomonidan

yaratilgan va hal qilingan

3. O‘qituvchi tomonidan

yaratilgan, o‘quvchilar hal qilgan

4. Mustaqil yaratilgan

va hal qilingan

Bexosdan qilingan

Maqsadli

Muammoli bayon

Evristik suhbat

Muammoli

ko‘rgazma

Muammoli

eksperiment

Fikrda muammoli

eksperiment

Òadqiqot

laboratoriya  ishlari

---

128

O‘quvchilarni pedagogik jihatdan

baholash texnologiyasi

Bilimlarni o‘zlashtirish darajasini baholay turib, biz

boshlang‘ich sinflarda „ikki“, „bir“ baholarni, ayniqsa, 1—

2-sinflarda jurnalga ham, daftarga ham qo‘ymaslikni ta’kid-

lagan edik. O‘qituvchi o‘z faoliyati davomida, ya’ni ayrim

hollarda baho ballarini so‘z shakli bilan „a’lo“, „yaxshi“ deb

ifodalaydi. Pedagogik baholash, umuman, bolaning shaxsini

emas, balki ko‘rsatgan sifatlarini baholashni nazarda tutadi.

Pedagogik baholashga bunday yondashishga asoslangan va

undan o‘z ishida oqilona foydalangan holda pedagog o‘z

o‘quvchilarining qiymatiy munosabatlarini shakllantiradi va

to‘g‘rilaydi. Pedagogik baholash vositasida o‘qituvchi o‘z tarbi-

yalanuvchilarida axloqiy va ma’naviy-etik qarashlarni tarkib

toptiradi.

Pedagogik baho: obrazlarni qiymatiy munosabatlar daraja-

sida muhitga olib chiqish; bu munosabatlarni o‘zlashtirishda bola

faoliyatini rag‘batlantirish; xato qilish ehtimoli sezilsa, uni

oldindan to‘g‘rilashdan iborat. Har bir shaxs takrorlanmasdir

va har bir shaxsga uning o‘sishi uchun pedagogik baholashning

ahamiyatini hisobga olgan holda ehtiyotkorona munosabat

darkordir. Shu munosabat bilan o‘qituvchi darsda va tarbiyaviy

tadbirlarda foydalanishi mumkin bo‘lgan bir nechta texnologik

qoidalarni havola qilamiz:

1. O‘quvchilarning ijtimoiy qimmatli yutuqlarini taqdirlash.

Ushbu usulni qo‘llaganda, o‘qituvchi bolaga yorqin his-tuy-

g‘ularni boshdan kechirishga yordam beradi, bu o‘qituvchining

faolligini o‘stirishga xizmat qiladi. Shuningdek, bolaning o‘qi-

tuvchi bilan o‘zaro munosabatlarini chuqurlashtirishga yordam

beradi, bu o‘quvchiga ta’sir etishda qo‘shimcha imkoniyatlarni

ochadi. Har bir bolaning shaxsiy va umuminsoniy yutuqlari

ro‘yobga chiqishi zarur.

2. Xulq-atvor belgilari ko‘rinmaganda baholash muddatini

cho‘zish. Baholash muddatini cho‘zish o‘quvchining o‘quv-tar-

biyaviy jarayoniga yoki boshqa ishlarga salbiy ta’sir ko‘rsatgan,

uning qalbida uzoq vaqt qolishi mumkin bo‘lgan umidsizlikning

oldini olishga yordam beradi. Bu muddat pedagog tomonidan

belgilanadi va vujudga kelgan muammoga qarab turlicha bo‘lishi

mumkin. Masalan, birinchi sinf o‘quvchisi harf va bo‘g‘inlarni

---

129

xunuk va tartibsiz yozadi. O‘qituvchi bahoni qo‘ymay turib,

o‘quvchiga shunday deydi: „Yaxshi baho olish uchun vazifani

namunaga qarab to‘g‘ri, toza, tartib bilan bajarish kerak“.

Masalani hal etish uchun ketadigan vaqt, albatta, o‘quvchiga

ma’lum qilinadi, chunki u, birinchidan, psixologik tomondan

ruhiy zo‘riqish holatida bo‘lishga o‘rganmagan bo‘ladi, ikkin-

chidan esa bunday masalani yechishni paysalga solish bajarayot-

gan ishni mustaqil anglab yetish samaradorligini pasaytiradi.