Ii. Mavzu. Ishlab chiqarishni joylashtirishning qonuniyatlari, shakllari, omillari Ma’ruza rejasi

ishlab chiqarish fondlari, yalpi mahsulot
yoki 
ishchi va 
xizmatchilarning
turli korxonalarda yig‘ilishi, to‘planishi sof xoldagi ishlab 
chiqarishning mujassamlashuvi, ularning 
shaharlar
va 
rayonlar
da joylashuvini 
esa 
urbanistik
va 
hududiy
mujassamlashuv sifatida ko‘rsatish o‘rinli.
Mujassamlashuvning bu shakllari bir-biriga o‘tib turadi va turli rayon yoki 
mamlakatlarda har xil birikmada bo‘ladi. Masalan, shaharning markazlashuv 
darajasi ma’lum bir bosqichga yetgandan keyin o‘ziga xos vaziyat vujudga keladi, 
ya’ni endi mazkur shaharda qo‘shimcha korxonalarni qurish imkoniyati qolmaydi. 
Ekologik, uy-joy, transport muammolari keskinlashadi, qurish uchun yer maydoni 
yetishmaydi va ayni paytda yangi korxona bu markazdan olisda joylashuvni ham 
hohlamaydi. Demak, yirik shaharda ham emas undan uzoqda ham emas, 
shaharning imkoniyati yo‘q, korxona esa undan yiroqlasha olmaydi. Natijada yangi 
korxona yoki muassasalar, oliy o‘quv yurtlari yirik shaharlarning ta’sir doirasida 
o‘rnashadi. Natijada shahar aglomeratsiyasi yoki sanoat tuguni vujudga keladi. 
Yuqorida keltirilgan mulohazalarga misol qilib Toshkent atrofida joylashgan 
go‘sht kombinati (O‘rtaovul shaharasi), Tosh GRES, Toshkent agrar universiteti 
(Yalang‘och shaharchasi) Yadro fizikasi instituti (Ulug‘bek shaharchasi) 
alkogolsiz ichimliklar kombinati (Qibray) va hokazolarni ko‘rsatish mumkin. 
Toshkent aholisi ehtiyoji va xo‘jaligi uchun zarur bo‘lgan bu korxonalarni 
poytaxtda qurishning iloji yo‘q. Lekin bu korxonalar iste’molchi, sanoat, ilm-fan 
markaziga yaqin bo‘lmog‘i lozim. Bundan yana bir xulosa, ya’ni ishlab 
chiqarishning mujassamlashuvi bilan shahar rivojlanishi o‘rtasida munosabat kelib 
chiqadi. Dastlab shaharning vujudga kelishi va uyg‘onishida ishlab chiqarishni 
joylashtirish yetakchi rol o‘ynaydi keyinchalik o‘zi ishlab chiqarishni hududiy 
tashkil etish omiliga aylanadi. 
Endi turli shakldagi mujassamlashuvga misol keltiramiz. Masalan, 
O‘zbekiston sanoat mahsulotining yarmidan ko‘pini har birida 2000dan ortiq ishchi 
ishlaydigan korxonalar ishlab chiqaradi deb faraz qilaylik. Bu ishlab chiqarish yoki 
korxona darajasidagi mujassamlashuvdir. Toshkent shahrida mavjud korxonalar 
respublika sanoat mahsulotining taxminan 21%ni beradi – bu