Ii. Mavzu. Ishlab chiqarishni joylashtirishning qonuniyatlari, shakllari, omillari Ma’ruza rejasi

2. Mehnat taqsimoti va ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi 
Har qanday ishlab chiqarish avvalambor umuminsoniy iqtisodiy faoliyat 
bo‘lib, unga xos belgilardan biri – bu ixtisoslashuvdir. 
 
Ixtisoslashuv 
- ishlab chiqarishning muayyan mahsulot ishlab chiqarish 
yoki xizmat ko‘rsatishga moslashuvidir. Ixtisoslashuv asosida mehnat taqsimoti 
turadi. Har bir mehnat turi aniq bir mahsulotni yoki uning ba’zi-bir qismini 
yaratishga qaratiladi. Masalan, duradgor mehnati yog‘och buyumlar, chevar 
mehnati kiyim-kechak, chorvador mehnati go‘sht-sut yaratishga, vrach mehnati 
tibbiy xizmat ko‘rsatishga qaratilgandir. Jamiyat a’zolarining mehnati- bu ijtimoiy 
mehnat bo‘lib, uning turlari ixtisoslashadi. 
 
Mehnat taqsimoti -
ijtimoiy mehnatni mustaqil vazifalarni bajaruvchi 
mehnat turlariga ajralishi jarayonidan iboratdir. Mehnat taqsimoti mehnat turlarini 
ko‘paytirib, ularni ayrim kishilarga kasb sifatida birkitib qo‘yadi. Ishlab 
chiqarishda har xil mehnatni bajaruvchi kishilar qatnashadiki, ularni ingliz 
iqtisodchisi Adam Smit “Iqtisodiy individlar” deb atagan. Mehnat taqsimoti ana 
shu kishilarning o‘zaro munosabatda bo‘lishini taqazo etadi.
Uning vositasida kishilar o‘z faoliyati bilan bir-biriga xizmat qiladi, ya’ni 
kishilar boshqalarning aniq mehnati natijalaridan bahramand bo‘ladilar. 
Faoliyat turlari bo‘yicha qaraganda, mehnat taqsimoti uch yo‘nalishda 
rivojlanadi: umumiy, xususiy, qisman. 
 
Umumiy mehnat taqsimoti 
- yirik mehnat turlarining bir-biridan ajralib, 
mustaqil ahamiyat kasb etishi, mehnatning yirik sohalarga bo‘linishidir. Bunga 
mehnatning moddiy va nomoddiy, sanoat va qishloq xo‘jaligi, transport va 
qurilish, savdo va maishiy xizmat, xalq ta’limi va sog‘liqni saqlash sohalaridagi 
mehnat turlariga ajralishi misol bo‘lishi mumkin. Shu jihatdan olganda, industrial 
mehnat, agrar mehnat, xizmat ko‘rsatish mehnati mavjuddir.