Ii bob. Chizma chizishning shartli belgilari va standartlarini o'rganish

deyiladi
(188-chizma). Kesuvchi tekislik proyeksiyalar tekisligi H ga 
parallel
o‘tkazilsa, gorizontal qirqim hosil boladi. Kesuvchi 
tekislik
proyeksiyalar tekisliklaridan biriga, masalan, H ga qiya o‘tkazilsa, 
qiyft
qirqim 
hosil boladi. Simmetriya o‘qiga ega bolgan detallarning chizmalarida qirqim
tasvirlanmoqchi bolsa, ko‘rinishning yarmi bilan qirqimning yarmini qo‘shib 
tasvirlash mumkin (191-chizma) hamda ularni shtrix-punktir chiziq ajratib 
turadi. Shuningdek, detaining ko‘rinishi bilan qirqimni, butun detalni emas, 
balki uning bir qismini, agar bu qism aylanish 
sirti
bolsa, simmetriya o‘qi 
orqali ajratishga ruxsat etiladi. 

---

18

---

19
II BOB. Chizma chizishning shartli belgilari va standartlarini o'rganish 
2.1. Chizmalarda shartlilik va soddalashtirishlar
 
Chizmalarni chizishda mehnat unumini oshirish chizishlarni 
ratsionalizatsiyalashtirishga soddalashtirish va osonlashtirish jfofU bilan 
erishiladi. Shu maqsadda standart tomonidan bir qator shartliliklar va 
soddalashtirishlar joriy qilingan. Ko‘rinishlar sonini kamaytirish, tasvir 
o‘lchamini kamaytirish va tasv irla r yasashni osonlashtirish maqsadida shartlilik 
va soddalashtirishlar belgilangan. Ф — diametr va • - k v ad ra tla rn i ifodalovchi 
sh a rtli belgilardan foydalanish jismni b itta ko‘rinishda tasvirlashga imkon 
beradi (209-chizma, 
a,b,c,d).
Shunlngdek, diametr va kvadrat belgilaridan foydalanib, bitta ko'rinishda 
shunday jismlardan tuzilgan detalni tasvirlash mumkin.
- detaining 
qalinligi 5 
mm.v
a uzunligi 250 
mm. 
bolsa, yassi va uzun 
buyumlar bitta ko'rinishda tasvirlanadi 
- uzun 
detallarni kaltaroq qilib, masshtabni o'zgartirmasdan tasvirlash uchun 
uzishlar qollaniladi. Uzish joyi ingichka, tutash tolqinsimon chiziqda 
tasvirlanadi; 

---

20
- detalda bir nechta bir xil joylashgan elementlar mavjud bolsa, u holda, 
ulardan 1-2 tasini tasvirlab, qolganlarini soddalashtirib yoki shartli ko'rsatish 
mumkin; 
- detalning bir qismini uning elementlari sonini va ularning joylashishini 
ko'rsatib tasvirlash mumkin. 
- silindrik teshiklarning bittasini ko‘rsatib, qolganlarining o‘rnini 
belgilash orqah soddalashtirib tasvirlash mumkin. Silindrik teshiklar kesuvchi 
tekislikka to‘g‘ri kelmagan holda ham ulardan bittasi shartli ravishda kesuvchi 
tekislikka keltirilib, xuddi qirqimga to‘g‘ri kelgandek qilib ko‘rsatilishi 
mumkin. 
— sirtlarning kesishish egri chiziqlarini, 
a, b 
larda ko‘rsatilgandek tasvirlash 
mumkin; 
— bir sirtdan ikkinchisiga silliq o‘tish joyi shartli ravishda ingichkatutash 
chiziqda tasvirlanadi, ularni soddalashtirib, aylana yoyi orqali tasvirlash 
mumkin. Ba’zi hollarda bu o‘tish chiziqlari ko‘rsatilmasligi ham mumkin; 
— detal tasvirida tekis yuzalar uchrasa, ularni ingichka kesishuvchi 
(diagonallar) bilan, 
a, b 
lardagidek ko'rsatish mumkin; 
— tishli g'ildirak, shkivlar va shunga o‘xshash detallar gupchagidagi 
teshiklarni, shponka pazlarini korsatishda ularning tola tasviri o‘rniga 
faqat teshik konturini chizib ko‘rsatish mumkin; 

---

21
— detallarda uchraydigan mustahkamlash qovurg‘alari bo‘ylama qirqimga 
tushsa, kesilgan joy shtrixlanmaydi. Bunday qovurg'alar ko‘ndalang qirqimga 
tushsa, kesilgan joy shtrixlanadi. 
— qovurg'ada biror teshik mavjud bolsa, bu teshik umumiy qirqim bilan bir
qatorda mahalliy qirqim orqali ko‘rsatiladi; 
— detallardagi to‘rsimon va chiziqli riflangan yuzalarning bir qismini 
tasvirlash mumkin. 

---

22
Yiglsh chizmalarini chizish ishlarini yengillashtirish maqsadida standart 
tomonidan belgilangan shartlilik va soddalashtirishlardan foydalaniladi. 
1. Yiglsh chizmalarining ko'rinish va qirqimlarida detallarning faskalari, 
maydaroq yumaloqlashlar, yo'nilgan ariqcha, chuqurchalar, chiqiqlar, nakatkalar 
kabi elementlar ko'rsatilmasligi mumkin. Oltiqirrali va kvadrat gaykalar, 
boltlaming kallagidagi konussimon faskalari, shaybalarning faskalari 
soddalashtirilib, faskalarsiz tasvirlanadi. 
2. Buyumning qopqoq kabi detallari bilan to'silib qolgan tarkibiy qismlarini 
ko‘rsatish zarur bolsa, u holda chizmada bunday qopqoq kabi detallarga 
≪
Detal 
vaz.... ko'rsatilmagan
≫
yoki 
≪
Qopqoq ko'rsatilmagan
≫
degan yozuv qo'yiladi. 
Buyum yoki ular elementlarining prujinalar orqasidagi yoki ular oldida 
joylashgan detal bilan qisman to'silib qolgan, ammo ko'rinadigan qismlarini 
tasvirlamaslik mumkin. 
3.Shaffof materiallardan tayyorlangan buyumlarni shaffofmasdek tasvirlash 
lozim. 
4.Vint, shurup kallagidagi o‘yiqlarni bitta yo‘g‘on chiziq bilan 45° burchak ostida 
qiyalatib chizish tavsiya etiladi. Vint, bolt, shpilkalarda ularning rezbalari butun 
sterjeni bo'yicha ko'rsatilib, shpilka uyalaridagi ehtiyot joylar va sterjen toretsiga 
tik qaralganda rezba va shaybalar hamda tirqishlari tasvirlanmasligi mumkin.