If. •f с ж ж Салимов КимёВий технодогиянинг асосий караёнАари Во урилмоАпри I зл' Пз



Download 10,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/275
Sana07.04.2022
Hajmi10,86 Mb.
#535152
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   275
Bog'liq
Kimyoviy texnologiyaning asosiy jarayonlari va qurilmalari. Z.Salimov. 1994

535152

(о п  if-. •f
С -
ж ж
3. Салимов
КимёВий
технодогиянинг
асосий 
(караёнАари 
Во ^урилмоАпри
I


ЗЛ' Пз 
13
(р п Ч- • ^
3 . С А Л И М О В
С . - 1 6
к и м ев и й
ТЕХНОЛОГИЯНИНГ
АСОСИЙ
ЖАРАЁНЛАРИ
ВА КУРИЛМАЛАРИ
I ТОМ
Узбекистон Республикаси Олий ва 
у рт а м ахсу с таълим вазирлиги олий 
щ у в юртларининг «Кимёвий техно­
логия» ихтисослиги буйича таълим 
оладиган студентлари учун дарслик 
сифатида тавсия этган
У З Б Е К И С Т О Н »
1994


33.11 
С 26
Т а ц р и з ч и л а р :
техника фанлари доктори, п роф ессор С. З О К И Р О В
техника фанлари доктори, п роф ессор А. О РТ И К ,О В
М у х арри р Б ае р ом А к баров
Салимов 3.
С 26 
Кимёвий технологиянинг асосий ж араёнл ари ва курил- 
малари.: Олий укув юрт.студ.учун дарслик. Т. 1.— Т.: 
Узбекистан, 1994.— 366 
6
.
5-640-01336
Ушбу дарсликда талабалар кимё ва озик-овкат технологиясининг умумий 
назарий асосл ари билан таништирилади. Китобда механик, гидромеханик, 
иссиклик ва модда алмашиниш жараёнларининг назарий ва амалий 
томонлари, ушбу ж араён л ард а фойдаланиладиган энг мухим курилма- 
ларнинг тузилиши хамда уларни хисоблаш усуллари баён этилган.
Дарсликда экология, модда ва энергияни тежаш, фан-техника ютуклари 
'
асосида яратилган янги ж араён л ар ва курилмаларни ёритиш м асалаларига 
алох.ида ах,амият берилган. Ш у билан бирга, технологик ж араёнларни 
замонавий усуллар билан тезлатиш ва мук,обил бош кариш йуллари х,ам 
курсатилган.
Дарслик асосан олий техника билимгохларининг «Кимёвий технология» 
ихтисослиги буйича таълим оладиган студентларга мулжалланган булиб, 
ундан шу сох,а буйича тахсил олувчи аспирантлар, илмий ва инженер-техник 
ходимлар, шунингдек шу сох,ага кизиккан барча китобхонлар хам 
фойдаланиши мумкин.
33.11я73
2802000000-68 
(2 ________________ 94
М 351(04) 94
© « У З Б Е К И С Т О Н » нашриёти — 1994


\урматли устозим техника ф ан л ари  
номзоди, доцент \уснутдин Тошпула- 
товниг ёрк,ин хотирасига багишланади
К И Р И Ш
Х,озирги кунда кимё махсулотлари ва ж а р а ё н л а р и кулла- 
нилмайдиган бирон-бир соха йук деса булади. Ф ан ва техниканинг 
долзарб йуналишлари булган биология, тиббиёт, физика, электро­
ника, энергетика, радиотехника, машинасозлик, курилиш сохал ари 
ва к,ишлок хужалиги ривожланишини кимёсиз тасаввур этиб 
булмайди.
Х,озирги кунда Республикамизда 20 дан ортик, кимё корхонала- 
ри мавжуд булиб, турли-туман моддалар — минерал угитлар
сульфат кислота, усимликларни химоя килиш воеиталари, пла­
стмасса, синтетик смолалар, цемент, сунъий тола, лок- буёклар 
ва бош ка бир катор махсулотлар ишлаб чикарилади. Мисол учун 
республикамизда энг йирик кимё корхоналари хисобланган 
Чирчикдаги «Электрохимия саноати», Н§воийдаги «Навоийазот», 
Ф аргон ад аги «Азот» ишлаб чикариш бирлашмаларининг махсу- 
лотлари аммиакли селитра, карбамид ва аммоний сульфат каби 
азотли угитларни ташкил этади. Олмалик, ва С а м а р к а н д кимё 
корхоналарида комплекс угит хисобланган амм офос, Навоий 
электрохимия заводида турли пестицидлар, Ф ар г о н а «Азот» ишлаб 
чикариш бирлашмасида хлорат магнийли дефолиант ишлаб 
чикарилмокда.
Узбекистонда кимёнинг ривожланиш тарихи 1920 йилда 
Туркистон (хозирги Тошкент) Давлат дорилфунунининг ташкил 
этилиши билан узвий боглик. П ро ф е сс о р л а р д а н С. Н. Наумов, 
М. И. Прозин, Е. В. Раковский кабилар республикамизда 
кимёнинг органик, анорганик, физик ва бошка тармокларини 
ривожлантиришда узларининг катта хиссаларини кушдилар.
Узбекистонда кимё фани ва саноатининг ривожланишида Улуг 
Ватан уруши йилларида бу ерга кучиб келган саноат корхоналари, 
М оск в а кимё-технология инсчитути, Харьков кимё институти
Л. Я- Карпов номидаги физик-кимё институти, Кимё саноати 
лойихалаш институтининг булимлари ва лабораторияларнинг 
х и ссаси катта булди. Бу йилларда Узбекистон кимёгарлари собик 
Иттифокнинг йирик олимлари — академиклар И. А. Каблуков, 
В. А. Каргин, М. М. Дубинин, И. П. Лосев ва б ош к ал ар билан 
хамкорликда илмий изланишлар олиб бордилар.
3


Реепубликамйзда дастлаб, 1933 йили Киме институти ташкил 
этилди. Кимё институтилабораториялари асосида кейинчалик 
6
та 
илмий-тадкикот м а р к а з л а р и — Усимлик моддалари кимёси, Пахта 
целлюлозаси кимёси ва технологияси, Урта Осиё нефтни к,айта 
ишлаш саноати (кейинчалик кимёвий технология ва катализ 
илмий-тадкикот институти), Биорганик кимё, Полимерлар кимё­
си ва физикаеи, Угитлар институтлари ташкил этилди.
Узбекиетонда олиб борилаётган изланишларда кимёгар олим- 
ларимизнинг катта гурух,и иштирок этмокда. Булар ораси д а 
Узбекистан Рееиубликаси Ф а н л а р академиясининг 16 та хакикий 
ва мухбир аъзолари, 
1 0 0
дан ортик фан докторлари, 1800 дан ортик 
кимё ва техника фан лари номзодлари бор. Кимё фанини 
ривожлантиришда Узбекистан Ф а н л а р академиясининг хакикий 
аъзолари О. С. Содик,ов, С. Ю. Юнусов, X- У- Усмонов, М. Н. Наби- 
ев, К. С. Ахмедовлар яратган мактабларнинг хизматлари катта 
ахамиятга молик.
Хозирги вакдда кимё фани ва технологияси сохасида олий укув 
юртларидаги кимё кафедра лари ва илмий-тадкикот л аборатория- 
ларида х,ам изланишлар олиб борилмокда. Кимёвий технология, 
жумладан «Кимёвий технологиянинг асосий ж а р аё н л а р и ва 
курилмалари» фани буйича илмий-тадкикотлар Тошкентдаги 
Давлат техника дорилфунуни, Кимё-технология, Автомобиль 
йуллари, Бухородаги Озик,-овкат ва енгил саноат технологияси 
институтларида, Узбекистон Ф ан л ар академиясининг Кимё илмго- 
хида кенг куламда олиб борилмоада. Узбекиетонда кимёвий 
технологиянинг ж ар аё н л ар и ва курилмалари фанини ривожлан- 
тиришга техника фанлари докторлари, п ро ф е сс о р л а р Н. Ризаев, 
И. П. Левш, Н. Ю суфбеков, С. Зокиров, Ш. Руломов, А. Ортиков, 
В. И. Левш ва М. Ю сиповлар мухим \исса кушишди.
1989 йилнинг сентябрь ойида Тошкентда умумии ва амалий 
кимё буйича X IV Менделеев съездининг утказилиш и Узбекиетонда 
кимё фани ва саноатининг кенг ри вож топганлиги ва, энг мухими, 
етук кимёгар олимларнинг етишиб чикканлигини эътироф этили- 
ши, деб айтиш мумкин. Ушбу съездда 27 та чет эл давлатларидан 
2
мингдан ортик олимлар ва мутахассисл ар катнашди.
Хозирги кунда кимё ва технология фани олдида бир катар 
долзарб муаммолар турибди. Булар каторига куйидаги илмий 
йуналишлар киради:
— янги конетрукцион ва функционал органик ва ноорганик 
материаллар (полимер, композицион, керамик ва х.оказо), эласто- 
мерлар, сунъий ва синтетик толалар, уларни к оррозия ва 
емирилишдан сак л аш усуллари;
— янги юкори сам арал и кимёвий технология ж ар а ён л ари , 
жумладан каталитик, мембранали, электрокимёвий ж а р а ё н л а р , 
кимёвий реакцияларни юкори энергия ва физик методлар ёрдамида 
тезлатиш;
— минерал хомашёлар, нефть, газ ва каттик ёкилги модда- 
ларни чукур ва комплекс кимёвий кайта ишлаш билан боглик. 
булган янги ж ар аё н л ар;
4


— кимёвий анализнинг янги инструментал усулдари, кимёвий 
ж а р аё н л а р хамда материал ва буюмлар хоссаларининг диагности- 
каси;
— кимёвий энергетика, янги кимёвий ток манбаларини ва 
энергияни бошк,а холатга утказиш тизимларини яратиш;
— кимёвий технология жараёнл арининг хавфеизлиги ва 
атроф-мухитни м ухоф аза килиш;
— кимёвий информатика.
Республикамиз кимёгарлари ва мутахассислари олдида хали 
уз ечимини кутаётган улкан муаммолар турибди. Бу муаммолар 
жумласига кам таркалган ва ноёб кимёвий элеменгларни маъ- 
д анлардан аж р а т и б олишнинг с ам арал и усулларини яратиш, 
саноат ва кишлок хужалиги чикиндиларини кайта ишлаш 
натижасида халк хужалиги учун мухим булган материаллар олиш, 
чик,индисиз ва кам энергия талаб киладиган технология жараёнла- 
рини ишлаб чикиш, атроф-мухит ва инсон саломатлиги учун 
з а р а р с и з хамда кам микдорда сарф ланадиган усимликларни 
химоя к,илишнинг кимёвий воситаларини яратиш, саноат окова 
сувларини тозалаш учун сам арал и сирт-актив бирикмалар танлаш, 
тегишли хоссал ар га эга булган комнозицион, конструктив янги 
материаллар ва электр утказувчан полимерлар олиш, халк, 
саломатлиги учун з а р у р булган дори-дармонлар яратиш каби- 
ларни киритиш мумкин.
Хозирги кунда республикамиздаги олий укув юртларида олиб 
борилаётган тадбирларнинг асосий максади м утахассислар тай- 
ёрлаш сифатини тубдан яхшилашдан иборатдир. Бу ишларни 
жадаллаштиришнинг куроли булиб таълим, ишлаб чикариш ва 
фаннинг узвий алокаси хизмат кила,гу
1
.
Ю к орн д а айтиб утилган мухим вазифаларни муваффакиятли 
хал этиш учун юкори малакали инженер кадрлар керак. Бундай 
кад рл ар принциниал янги илмий гоялар ва ю ксак техника 
ечимларни яратиш кобилиятига эга булишлари з ару р . Халк 
хужалигини фан-техника тараккиёти асосида жадаллаштириш —
б о зо р иктисодиётининг мухим вазифаси хисобланади. Бу улкан 
ишларни б а ж а р и ш кадрларнинг малакасига богликдир.
Кимё ва озик-овкат саноати учун малакали инженер кадрлар 
тайёрлашда «Кимёвий технологиянинг асосий ж ар аё н л ар и ва 
курилмалари», кискача « Ж а р а ё н л а р ва к ури лм алар» фани катта 
ахамиятга эга. Бу фан талабаларга уз ихтисосликларини назарий 
жихатдан чукур эгаллашга, уларнинг инженерлик билимларини 
муетахкамлашга, кандай килиб ишлаб чикариш самарадорлигини 
ош ириш ва технологик курилмалардан унумли ва мукобил 
режимда фойдаланиш мумкинлигини ургатади.
« Ж а р а ё н л а р ва к урилм алар» фани буйича биринчи маротаба 
узбек тилида дарслик 1987 йили нашр килинди (3. Салимов, 
И. Туйчиев.^ Химиявий технология процесслари ва аппаратлари. 
Тошкент, «Укитувчи»), Хозирги вактга келиб ушбу фан сохасида 
бир катор янгиликлар юз берди. Ана шу янгиликлар асосида фанни 
укитишда хам узгартириш лар киритилди.
5


Ж умладан, 1990 йили Тошкент кимё-технология институтида 
«К'имё ишлаб чикаришининг асосий ж а р а ё н л а р и ва кимёвий 
кибернетика» ихтисослиги буйича инженер-технолог мутахассис- 
л ар тайёрлаш бошланди.
М аз к у р дарсликда кимёвий технологиянинг асосий булимлари, 
яъни механик, гидромеханик, иссиклик утказиш ва модда алмаши- 
ниш ж а р а ё н л а р и , тегишлй маш иналар, курилмалар баён этилган. 
Д арсли кда МДХ,, чет эл хамда Узбекистон олимларининг « Ж а р а -
ёнлар ва к ури лм алар» фанини ривожлантиришдаги хизматлари 
анча тулик ёритиб берилган. Китобнинг хам ма боблари умумий 
принцип асосид а (ж араённинг ахамияти, унинг назарияси, 
тегишли курилмаларнинг тузилиши, уларни хисоблаш, ж араён н и
тезлатиш усуллари, такрорлаш ва 
мустакил ишлаш учун 
саволлар) ёзилган. Б ар ч а хисоблар Х а л к а р о бирликлар системаси- 
да бажарилди.
Муаллиф ушбу дарсликни ёзиш ж ар аён и д а материаллар 
танлашда берган ёрдамлари учун техника фанлари номзодлари, 
доцент И. Туйчиев, доцент И. Рахимов хамда кимё ф анлари номзо- 
ди Г. Зулпановага уз миннатдорчилигини билдиради.
Ушбу дарслик муаллифнинг куп йиллик педагогик тажрибаси- 
дан келиб чикиб ёзилган булсада, айрим камчиликлардан холи 
булмаслиги мумкин. Шунинг учун китобнинг сифатини яхшилашга 
к а р а гилган уз фикр-мулохазаларини айтган уртокларга муаллиф 
олдиндан миннатдорчилик билдиради:
Б и з н и н г а д р е с : Тошкент — 129, Навоий кучаси, 30. «У зб е ­

Download 10,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   275




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish