Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

 
ni (salt, ya’ni yuklamasiz ishlaganda esa 
U
1
 
ning 0,125 .. . 0,25% ni) tashkil 
qiladi. 
Birlamchi chulg‘amga tarmoqdan beriladigan kuchlanish 
U
1
 
vaqtning har 
bir momentida shu chulg‘amda hosil bo‘ladigan barcha EYUK lar yig‘indisi 
bilan muvozanatlashadi. Kirxgofning ikkinchi qonuni asosida transformatorning 
birlamchi chulg‘ami uchun EYUK lar tenglamasi quyidagicha yoziladi: 
Ù
 1 
+ È
1 
+ È
c1
 = Ì
1
R
1
(4.1.29) 
yoki 
Ù
1 
= (- È
1
) - È
c1 
+
 
 Ì
1
R
1
yoki bu tenglamadagi sochilma EYUK ni sochilma induktiv qarshilikdagi 
kuchlanish pasayishi bilan ifodalasak: 
Ù
1 
= (- È
1
) – jÌ
1
x
1
+
 
 Ì
1
R
1
(4.1.30) 
bu erda: 
Ì
1
R
1
, va 
Ì
1
x
1
-
birlamchi chulg‘amning aktiv va induktiv 
qarshiliklaridagi kuchlanish pasayishi. 
Transformatorning chulg‘amlari solishtirma qarshiliklari kichkina bo‘lgan 
(ko‘pincha mis yoki alyuminiy) simlardan o‘raladi. SHuning uchun 
chulg‘amning aktiv qarshiligida kuchlanish pasayishi 
YO
1
 
qiymatiga nisbatan 
juda kichkina bo‘ladi shuningdek, transformatorning sochilma induktiv 
qarshiliklari va, demak, mos holda ularda kuchlanish pasayishi ham juda 
kichkina bo‘ladi. SHuning uchun taqribiy hisoblashlarda chulg‘amning aktiv va 
induktiv qarshiliklarida kuchlanish pasayishi e’tiborga olinmasa ham bo‘ladi. U 
holda tarmoqdan, transformatorning birlamchi chulg‘amiga beriladigan 
U
1
 
kuchlanish shu chulg‘amda hosil bo‘ladigan asosiy EYUK 
È
1 
 
bilan, taxminan 
muvozanatlashadi, ya’ni 
 Ù
1

(- È
1
) 
(4.1.31) 

---

203 
Transformatorning ikkilamchi chulg‘amida hosil bo‘ladigan asosiy EYUK 
2
E

ga iste’molchiga nisbatan, tok manbai sifatida qarash mumkin. Ikkinchi 
chulg‘am kuchlanishi 
н
z
I
U
2
2


bilan aniqlanadi. YUqoridagi mulohazalar 
asosida ikkilamchi chulg‘am uchun EYUK tenglamasini quyidagicha yozish 
mumkin: 
н
c
z
I
R
I
E
E
2
2
2
2
2







(4.1.32) 
yoki (1 - 14) ifodaga asoslanib: 
н
R
I
x
I
j
E
U
2
2
2
2
2






Transformator ikkilamchi chulg‘amining aktiv va induktiv 
qarshiliklari va ularda kuchlanishning pasayishi 
2
E

ga nisbatan juda kichkina 
bo‘ladi. Taqribiy hisoblashlarda ular ham
 
e’tiborga olinmasligi mumkin. U 
holda 
 
2
2
E
U



bo‘ladi. (4.1.34) 
Lekin transformator salt ishlab turganda (ya’ni 
I
2
= 0 bo‘lganda), 
2
U

ning 
qiymati 
2
E

ga teng bo‘ladi, ya’ni 
2
2
E
U



.
Yuqoridagi 
mulohazalar 
asosida 
transformatorning 
transformatsiya 
koeffitsientini birlamchi va ikkilamchi kuchlanishlar nisbati bilan ham aniqlash 
mumkin, ya’ni 
.
2
1
2
1
2
1
U
U
E
E
K





(4.1.35) 
YUklama bilan ishlab turgan transformatorda asosiy magnit oqimi yig‘indi 
magnitlovchi kuch, ya’ni 
I
1
ω
1
+
I
2
ω
2 
tomonidan hosil qilinadi va birlamchi 
hamda ikkilamchi chulg‘amlarda asosiy va sochilma EYUK lar hosil bo‘ladi. 
Lekin transformatorga ulangan yuklama qiymati doimo o‘zgarib turadi. 
Ekspluatatsiya davomida transformatorning yuklamasi nominal qiymatdan oshib 
ketmasligi lozim. 
Transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘ami magnitlovchi 
kuchlarining o‘zaro bog‘lanishi ancha murakkab. Magnitlovchi kuchlarning 

---

204 
o‘zaro 
bog‘lanishini 
keyinroq 
tushuntiramiz. 
Qisqa 
qilib 
aytganda, 
transformatorning ikkilamchi chulg‘ami toki 
I
2
ning har qanday o‘zg‘arishi, 
mos holda uning birlamchi chulg‘ami toki 
I
1
ning o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. 
Po‘lat o‘zakda hosil bo‘ladigan asosiy magnit oqimining qiymati ikkilamchi 
chulg‘amga ulanadigan yuklama qiymatiga qarab juda oz (7... 8%) o‘zgarishi 
transformatorga xos xususiyatdir. Demak, transformatornnng magnit oqimi salt 
ishlash holatidan yuklamasi nominal qiymatgacha o‘zgarganda deyarlik 
o‘zgarmas ekan.