|
GIPOFIZ GIPOFUNKSIYaSI
Adenogipofiz gormonlari uch ќolda tanљis bo‘lib љoladi: 1) gipofiz zararlanib, sekretor ќujayralari yemirilib ketganida; 2) gipofiz oyoљchalari zararlanib, rilizing-omillarning gipotalamusdan gipofizga o‘tishi to‘xtab љolganida; 3) gipotalamusning o‘zi zararlanib, adenogipofiz faoliyatini idora etuvchi rilizing-omillar ќosil bo‘lishi susayganida. So‘nggi ikkita omil ingibitorlar bo‘lmasligi tufayli giperprolaktinemiyaga sabab bo‘ladi. Adenogipofizning o‘zi zararlanganligida ikkita yoki uchta gormon tanљisligi ro‘y beradi. Aksari o‘sish gormoni, adrenokortikotrop gormon va gonadotropin sekresiyasi susayadi. Biroљ, љanday bo‘lmasin faљat bitta gormonning o‘zi, masalan, o‘sish gormoni tanљis bo‘lib љolgan ќollar ќam uchrashi mumkin, o‘z tuzilishiga ko‘ra ameloblastomaga o‘xshab ketadigan kraniofaringiomada, glioma va meningiomada shunday ќodisa kuzatiladi.
O‘sish gormonining yakka o‘zi yetishmaydigan, tanљis bo‘lib љolgan maќallarda љuyidagilar kuzatiladi: 1) gipofizar pakanalik, bunda tana tuzilishi mutanosib bo‘ladi-yu, lekin bolalarga xos yetilmagan tarzini saљlab љoladi, bo‘y juda pakana bo‘ladi; 2) jinsiy organlar va ikkilamchi jinsiy belgilarning yetilmay љolishi; 3) arterial gipotenziya, bradikardiya bo‘lishi.
Multigormonal yetishmovchilik, odatda gipofizning o‘zi destruksiyaga uchragan maќallarda yuzaga keladi, bunday ќol sarkoidozda, gipofizda sil, yiringli yalliђlanish bo‘lganida, jarroќlik muolijalari љilinganida, gipofizning nurdan zararlanganida kuzatiladi. Gipofizar yetishmovchilik ko‘pincha funksiyasi yo‘љ (gormon chiљarmaydigan) adenomalar, Shixen sindromi va puch turk egari sindromi maќallarida uchraydi (82-rasm).
Funksiyasi yo‘љ (gormon chiљarmaydigan) adenomalar barcha gipofiz adenomalarining 10-30 foizini tashkil etadi va ayniљsa gipofizning intakt љismi ќam atrofiyaga uchragan maќallarda gipofizar yetishmovchilikka ќammadan ko‘ra ko‘proљ sabab bo‘ladi. Ќozir bu xildagi gipofiz adenomalarining sitologik jiќatdan farљ љiladigan ikki xili tasvirlangan. Birinchi xilida, adenoma sekretor granulalardan butunlay maќrum xromofob ќujayralardan iborat bo‘ladi. Mana shunday adenomalar proliferatsiyalanib turadigan, tabaљalashmagan prekursorlardan tuzilgan bo‘lib, adenomaning sekret ishlab chiљaruvchi љismidan sitoplazmasida granulalar butunlay yo‘љolib ketgan ќujayralar bilan cheklanib turadi deb ќisoblanadi. Funksiyasi yo‘љ (gormon chiљarmaydigan) adenomalarning ikkinchi xili kamroљ uchraydi, bularning epitelial ќujayralari yaltiroљ eozinofil granulalarga ega bo‘lgan sitoplazma bilan xarakterlanadi (onkotsitoma). Funksiyasi yo‘љ (gormon chiљarmaydigan) adenomalarning ikkala xili umumiy gipofizar yetishmovchilikka yoki faљatgina gonadotropin bilan o‘sish gormoni yetishmovchiligiga sabab bo‘lishi mumkin.
Shixen sindromi - tuђruљdan keyin boshlanadigan gipofiz nekrozi - ќam gipofizar yetishmovchilikka sabab bo‘ladi. Ќomiladorlik paytida gipofiz ikki baravardan ko‘proљ kattalashib ketadi, bu tomirlarining bosilib љolishi ќisobiga shu bezning љon bilan ta’minlanishi izdan chiљishiga olib keladi. Tuђruљ maќalida yoki chilla davrida љon ketgudek bo‘lsa, postgemorragik anemiya yoki gemorragik shok boshlanishi mumkin, shu narsa gipofiz oldingi bo‘lagining љon bilan ta’minlanishini yanada yomonlashtiradi. Ana shunday sharoitlarda adenogipofizda nekroz boshlanishi mumkin. Tuђruљdan keyin kuzatiladigan gipofiz yetishmovchiligining birinchi belgilari sut bezlarining involyusiyaga uchrab, sut kelmay љolishi - laktatsiya bo‘lmasligidir. Keyinchapik ќayz sikli buziladi. Gipofiz yetishmovchiligi bir љancha ќollarda bir necha yildan keyin ma’lum bo‘ladi bunda trop gormonlar tanљisligi aniљ-ravshan bo‘lib љoladi. Jarayon zo‘rayib borgani sayin jinsiy bezlar funksiyalari izdan chiљishi bilan birga ichki organlar atrofiyasi, kaxeksiya (Simmonds kaxeksiyasi) zo‘rayib boradi (83-rasm). O‘roљsimon ќujayrali anemiya, vaskulitlar, tomirlar ichida љonning ko‘plab ivib љolish (DVS) sindromida gipofiz infarkti kamroљ kuzatiladi. Gipofizdagi kattakon nekroz, gemorragiyalar to‘satdan ќarorat ko‘tarilib, odamning talvasaga tushishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Puch turk egari sindromi - kamdan-kam uchraydigan patologiya bo‘lib, unda gipofiz sekretor faolligi keskin kamayib ketgan bemorlarda pnevmoensefalografiya yo‘li bilangina aniљlasa bo‘ladi. Bunday ќollarda adenogipofiz autopsiyada fibroz to‘љimadan tashkil topgan kichkina bo‘lakcha ko‘rinishida ko‘zga tashlanadi, unda gipofizning orљa bo‘lagi yoki shu bo‘lakning bir љismi saљlanib љolgan bo‘ladi. Gipofizning yo‘љolib ketishini tarљoљ nekroz, yiringli yalliђlanishdan keyin fibroz to‘љima paydo bo‘lishi, infarkt, gipofizektomiya (jarroќlik yo‘li bilan yoki nur ishlatib љilingan gipofizektomiya) bilan izoќlasa bo‘ladi. Biroљ, bir љancha ќollarda puch turk egari sindromining nima sababdan paydo bo‘lgani noaniљ bo‘lib љolaveradi. Miya yumshoљ pardasi diafragmadagi raќnadan do‘mpayib chiљib turishi mumkinki, natijada gipofiz bosilib, atrofiyaga uchraydi.
Gipofiz gipofunksiyasi (gipopituitrizm)ning klinik ko‘rinishlari niќoyat darajada ќar xil bo‘lib, odamning yoshi va patologik jarayonning nechoђlik ifodalanganiga boђliљdir. Bola o‘sishdan љolishi, ya’ni gipofizar pakanalik ro‘y berishi, erkaklarda gipogonadizm boshlanib, љo‘ltiљ tagi va љovda jun љoplami yo‘љolib ketishi mumkin; ayollarda jinsiy organlari, sut bezlari atrofiyaga uchrab, amenoreya boshlanadi. Bunday adipozogenital distrofiya gipotireoz bilan, buyrak usti bezlari po‘stloђi funksiyasining yetishmovchiligi va љandsiz diabet bilan birga davom etib boradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
