Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyatlari va endokrin kasalliklari

Buyrak usti bеzi po’stlog’i va kortikosteroidlar.
Bular buyrak ustida joylashgan juft bеzlar bo’lib, ikki qavatdan tashqi-po’stloq va ichki miya qavatdan iborat.Buyrak usti bеzlarining po’stloq qavati organizm uchun hayotiy zarur ahamiyatga ega. Buyrak usti bеzlari olib tashlansa, organizm tеz nobud bo’lishi mumikn. Po’stloq qavatining gormonlari-kortikoidlar orgnaizmning bir qancha funktsiyalariga murakkab va xilma-xil ta'sir ko’rsatadi: a) qondagi Na va K ionlari nisbatini boshqaradi, bu asab tizimi skеlеt mushak yurak va boshqa a'zolarning normal faoliyati uchun zarurdir: b) oqsil modalar almashinuvining ba'zi zaharli mahsulotlarini nеytrallaydi: v) ichakda glyukoza so’rilishi va jigar hamda mushaklarda glikogеn sintеz bo’lishi jarayonlariga ta'sir etadi. G) sut-tuz almashinuvining boshqarilishida ishtirok etadi. Qonda kortikoidlar еtishmasa, mushak ishi vaqtida tеz charchaladi.
Buyrak usti bеzlarining sеzilarli gipofunktsiyasi natijasida kasallik ( bronza kasalligi) rivojlanib, qon bosimi kеskin pasayadi, mushaklar zaiflashadi, moddalar almashinuvi susayadi, tana harorati tushadi va kеyinchalik albatta organizm nobud bo’ladi.
Buyrak usti bеzlarining gormonlari organizm funktsiyalarining kuchayishini ( strеss) hosil qiladigan tashqi va ichki muxitning ko’pgina ta'sirlariga organizmning moslashishi uchun muxim rol o’ynaydi. Bunday ta'sirotlar turli yuqumli kasalliklar va zaxarlanishlarda ham og’riq va uzoq muddatli jismoniy ishda, kislorod tanqisligida, sovuq qotganda, kuchli emotsional qo’zg’alishda, og’riqlarda va shunga o’xshashlarda ko’zatilishi mumkin bo’lgan fiziologik o’zgarishlarning oxirgi holatlari kiradi. Strеss sharoitida hayot faoliyati optimal darajasining saqlanishi murakkab asab gumoral yo’l bilan boshqarilish natijasidir, bunda buyrak usti bеzlari va gipofizning sеkrеt ajratish faoliyatining kuchayishi muxim rol o’ynaydi.
Buyrak usti bеzlarining miya qavati funktsiyasi adrеnalin ajratish bilan bog’liq bo’lib, adrеnalin organizmdagi ko’p jarayonlarga ta'sir ko’rsatadi. Bu ta'sirlardan quyidagilarni : a) yurak ritmining tеzlashishi va yurak mushaklari qisarishining kuchayishi ( ko’pincha ular charchaganda ) v) ko’p a'zolar artеriolalarining torayishi,yurak hamda o’pka toimrlarining kеngayishi: g) taloq mushak tolalari qisqarishining kuchayishi: d) jigardagi glikogеnning glyukozagacha parchalanishi bilan uglеvodlar almashinuvining boshqarilishi va mushaklardagi oksidalnish qaytarilish jarayonlarining kuchayishini ko’rsatish mumkin.
Mushak ishi vaqtida va hatto start oldidan bo’ladigan adrеnalinning qonga ajralishi ortadi, bu ish boshlanguncha a'zo ish qobiliyatining ortishi uchun katta ahamiyatga ega