Ichki kasallikiar

1.5. Patogenez haqida tushuncha
Etiologiya d e ganda u yoki bu kasallikni keltirib chiqaradigan 
ja m i sabablar tushuniladigan b o ‘lsa, patogenez etiologik om illar 
t a ’sir etga n d a n keyin m a z k u r kasallikning avj olib borish mexa- 
nizmidir. Masalan, o ‘t-tosh kasalligi etiologiyasida uch omil: infek­
siya, o ‘tn in g turib d im lanib qolishi, ovqatlanish rejimining buzi­
lishi m u h im rol o ‘ynaydi. Bu kasallikning patogenezi esa jigar 
hujayrasi — gepatotsitlarda o ‘t hosil b o ‘lish jarayoni buzilib, o ‘t 
pufagida m a ’lum biokimyoviy o ‘zgarishlar va o ‘t suyuqligi hara- 
katining buzilishi, o ‘t toshlarining hosil boMishiga b o g iiq .
K rupoz pnevm oniya, y a ’ni zotiljam kasalligini patogen m ikro- 
o rganiz m — p n e v m o k o k k la r keltirib chiqaradi. Kasallikda qon 
t o m i r l a r i b ila n m o i - k o i t a ’m in l a n g a n m a y d a - m a y d a o ‘pka 
pufakchalari — alveolalarda y a llig ia n ish natijasida o ‘pka d a seroz 
suyuqlik — ekssudat t o ‘planib qoladi. Keyinchalik bu alveolalarga 
q o n to m irla rid a n fibrin, eritrotsitlar, leykotsitlar o ‘tib, o ‘pkaning 
funksiyasi buziladi. Jarayonga nafas sistem asidan tashqari yurak- 
qon tom irlar, nerv sistemalari va boshqalar q o ‘shilib qoladi. Kasal­
likning avj olib borish m exanizm i uni keltirib chiqaradigan q o lzgla- 
tuvchining q a n d a y b o ‘lishidan q a t ’i n azar (pnevm okokk, strep­
tokokk), bir xil b o ‘lib qolaveradi.
K asallik q o ‘zg‘atuvchisiga qarshi kurashga qaratilgan davo 
etiologik, p a to g e n e z n in g turli b o ‘g ‘inlariga qaratilgan davo esa 
patogenetik davo deb ataladi. Muvaffaqiyatli davolash u c h u n ayni 
shu b e m o r organizm i xususiyatlarini yaxshi bilish, unga qanday 
k o n k r e t o m illa r zararli t a ’sir qilganligini a n iq la b olish zarur. 
Kasallikning o ‘zidan k o ‘ra, konkret b e m o rn i davolash kerak. D av- 
latim iz klinisistlari t o m o n id a n patogenetik terapiyaga asos qilib 
q o ‘yilgan qoida a na s h u n d a n iborat.
Sim ptom —
bu b iro n -b ir kasallikning paydo b o iis h id a g i m a ’lum 
belgi yoki a lom atlarining n a m o y o n b o ‘lishidir. M asalan, y o ‘tal, 
bronxlar y a llig ia n ish i — bronxit sim ptom idir. S im p to m la r subyek- 
tiv ( s o ‘r a b - s u r i s h t i r i s h n a t i j a s i d a a n i q l a n a d i g a n , m a s a l a n ,
gipertoniya kasalligidagi bosh og ‘rig‘i) va obyektiv b o 61 ishi m um kin 
(m asalan, yurak p orogida stetoskop yoki fonen d o sk o p yordam ida 
yurak eshitib k o ^ ilg a n d a shovqin borligi m a ’lum b o ‘ladi). S im p ­
t o m la r yuqoridagilardan tashqari, laboratoriya, rentgenologik va 
funksional tekshirishning bo sh q a usullari bilan h am aniqlanadi. 
M a s a l a n , m e ’d a - y a r a k a s a l l ig i n i r e n t g e n o l o g i k y o ‘l b i l a n
23

---

tekshirganda m e ’da shilliq pardasida «nisha», ya’ni «tokcha» nomini 
olgan o lzgarishli jo y aniqlanadi; e le ktroka rdiogra m m a (E K G )d a g i 
tegishli o ‘zgarishlar m iokardda infarkt boMganligini aniqlab olishga 
im kon beradi; laboratoriya tekshiruvi y o rd am id a siydikda q and 
borligini topish m u m k in , bu - qandli diabet kasalligi u c h u n xosdir.
Sindrom -
bu bir kasallikka xos b o i g a n bir n e c h a s im p to m lar 
y ig ln d isid ir. Bir q a n c h a sim ptom larni bir-biriga solishtirib, tahlil 
qilib k o ‘rish asosida m a z k u r b e m o rn in g dardi falon kasallikdir, 
d egan xulosani chiqarish m um kin.
Tashxis (diagnoz) —
klinik tekshirish usullari orqali tekshirila- 
yotgan kishi salom atligining ahvoli, kasalligi t o ‘g ‘risidagi tibbiy 
xulosadir. U ni shifokor b e m o rn i h a r t o m o n la m a tekshirib k o ‘rga- 
nidan keyin q o ‘yadi. 0 ‘z vaqtida va to fcg ‘ri davo belgilash tashxisning 
aniq q o ‘yilishiga b o g i iq . Q adim gi hakim larning: «Kimki, t o ‘g ‘ri 
tashxis q o ‘ysa, o ‘sha yaxshi davo qiladi», degan gaplari bor. Kam 
ifodalangan, aksari bilinmaydigan belgilami aniqlab olish va dem ak, 
t o ‘g ‘ri tashxisni q o ‘yishda o ‘rta tibbiyot xodimi shifokorga katta 
y o rd am ko'rsatishi m u m k in . J u m la d a n , u o ‘zining b e m o r ustidagi 
b a rc h a kuzatuvlari t o ‘g ‘risida navbatchiligi paytida va navbatchilik 
tugag a n d a n s o ‘ng h a m batafsil m a ’lum ot berishi kerak, m asalan, 
b e m o r kechasi y o ‘talg a n , k o ‘p te rlag a n (gipergidroz), pe sh o b
vaqtida siydigi boshqa rangda tushgan, og‘zidan q o l a n s a hid kelgan, 
havo yetishm ayotgandek sezayotganidan noliyotgan b o l s a , m an a
s h u la r n in g h a m m a s in i o ‘rta tibbiyot x o d im i yozib borishi va 
shifokorga m a ’lum qilishi zarur. Bem orning ahvoliga b a h o berishda, 
t a s h x is n i a n i q l a s h , d a v o b u y u r i s h d a a n a s h u k u z a t u v l a r va 
kasallikning boshqa k o ‘rinishlari hisobga olinadi.
A niq tashxis q o ‘yishda laboratoriya va a s b o b -u sk u n a la r bilan 
tekshirish usullarining a h a m iy ati katta. M asa la n , q o n kasalligi 
anem iy ad a subyektiv va obyektiv sim p to m la r a n iq la n g an d a n s o ‘ng 
q o n n in g tarkibini aniqlash u c h u n laborator tekshirish usullaridan 
foydalaniladi, qon tahlilining natijasiga asoslangan holda aniq klinik 
tashxis q o ‘yiladi. A s b o b - u s k u n a la r va r e n tg e n o lo g ik tekshirish 
natijalari asosida m e 'd a yara kasalligida «nisha» sim ptom i, E K G d a
esa m io k a rd infarkti kasalligiga xos belgilarning aniqlanishi va 
boshqalar diagnostika u c h u n asosiy sim p to m la r hisoblanadi.
S im p to m la r subyektiv va obyektiv b o i a d i , subyektiv s im p ­
to m la r b e m o rlard a s o ‘rab-surishtirish natijasida aniqlanadi. M a sa ­
lan, bosh o g ‘rig‘i, bosh aylanishi, k o ‘z oldi qoron g lla sh ish i, m e ’da, 
yurak sohasidagi o g ^ iq la r va ularning xarakterlari, tarqalish joylari.
24

---

O b y e k t iv s i m p t o m l a r k o ‘ris h , p a y p a s l a b k o ‘ris h , d u k i ll a t i b
k o brish, eshitib k o ‘rish orqali aniqlanadi. M asalan, teri rangining 
o ‘zgarishi, teridagi toshm alar, oyoq-qoN lar va yuzdagi shishlarni 
aniqlash, o ‘pkaning a niq tovushlarini o ‘zgarishi, yurakdagi p a to ­
logik shovqinlarni eshitish va boshqalar.