Ichki kasallikiar

F izik omillar.
Bularga o d a m n in g sovuq qotishi kiradi, bu respi­
rator kasallik paydo b o ‘lishiga sabab b o ‘ladi. Yelvizak, o d a m n in g
sovuqda, yom gkirda qolib ketishi organizmga yom on ta ’sir kokrsatadi. 
0 ‘tkir respirator kasallikka o ‘z vaqtida va yetarli davo qilinm asa, 
u asoratli b o ‘lib, traxeobronxit, b o ‘g ‘inlar yallig‘lanishi, nefrit va 
piyelit - buyrak h a m d a buyrak jo m larin in g yalliglanishi singari 
kasalliklarning paydo boMishi h am o rg an iz m n in g sovuq qotishiga 
b o g i i q , deb hisoblanadi.
Organizm haddan tashqari uzoq vaqt davom ida sovuq qotganda, 
uning barcha funksiyalari to'xtab qoladi va o d a m o l a d i . Agar odam
ochiq havoda harakatsiz turadigan b o ‘lsa (m asalan, mastlik holati),
1—2°C haroratda h a m h a d d a n tashqari sovuq qotib, o ‘lib qolishi 
m u m k in .
Sovuqning qanday boNmasin, be m or tana qismiga mahalliy t a ’sir 
ko ‘rsatishi sovuq urishiga sabab boMishi m u m k in . O d a m sovuqda 
u zoq tu rib q o lg a n d a , o y o q n a m l a n g a n d a q o n aylanishi izdan 
chiqadi, terisi oqarib, eti uvushib qolganini sezadi. Sovuq olish 
yengil va o g ‘ir darajali b o lis h i m u m k in . Yengil sovuq o lganda qon 
aylanishi osongina asliga keladi, sovuq olish og ‘ir darajada boMganda 
esa t o ‘qim a la rda qaytarib b o i m a y d ig a n organik o ‘zgarishlar — 
xirurgik aralashuvni talab etadigan nekroz paydo b o i a d i .
20

---

H avo harorati yuqori b o ‘lganda va yaxshi sham ollatilm aydigan 
x onada, shuningdek, oftob joyda uzoq turish, m o ‘tadil va sovuq 
iqlim z ona la rida n birdan issiq iqlim zonasiga o ‘tib qolish va b u n d a
gigiyenik maslahatlarga am al qilmaslik badan qizib ketishiga h am da 
issiqlik elitib q o ‘yishiga olib kelishi m u m k in . Atm osfera bosimining 
o ‘zgarishi h am bir q a n c h a kasalliklarga sabab boNadi. M asalan, 
dengiz sathidan 3 5 0 0 - 4 0 0 0 m e tr va u n d a n k o ‘proq balandlikda 
o d a m b u r n i q o n a b , u m u m a n , d a r m o n s iz l a n i b , boshi aylanib 
qolishi m u m k in . Bu nafas olinadigan havodagi parsial bosim ning 
te z pasayishi bilan 
x a ra k te rla n a d ig a n b a la n d lik kasalligi deb 
ataluvchi hodisa boMib, yetarli m ashq qilmagan alpinistlarga maxsus 
kislorod asboblari berilganda va yakka o ‘zi a n c h a balandlikka tez 
k o ‘tari!ganda ro ly beradi.
Atm osfera bosim i baland jo y d an o d a m atm osfera bosimi n o r ­
mal joyga tez o ‘tg an d a , q o n d a erigan gazlar pufak c h a la r hosil 
qilib, o r g a n iz m n in g ha yoti u c h u n m u h im qism lari (ju m la d a n , 
bosh miya)dagi m ayd a -m a y d a tom irlar (kapillarlar)ga tiqilib qoladi. 
Bu K esson kasalligi b o i i b , u n in g o q i b a tid a o r g a n iz m h a yot 
faoliyatining buzilishiga olib keladi.
Kim yoviy omillar.
Turli kimyoviy m o d d a la r (kislotalar, ishqor- 
larning k onsentrlangan eritm alari) m ahalliy t a ’sir qilganda o ‘sha 
jo y la r qattiq kuyib qolishi m u m k in .
K atta 
dozalardagi kuchli alkogolli 
ichimliklar organizm ga 
n ih o y atd a zararli t a ’sir k o ‘rsatadi. Tarkibida sivush moylari b o ‘la- 
digan alkogolli q o l b o l a ichimliklar (sam agon), ayniqsa zararlidir.
Ovqatlanishning buzilishi.
Etiologik omillar qatoriga ovqatlanish- 
ning buzilishi h a m kiradi. Y etarlicha o v qatlanm aslik, o rtiq c h a
ovqatlanish h am zararlidir, ovqatga yolchim aslik o rganiz m ning 
h o l d a n t o y ib , in fe k s iy a g a k o ‘r s a t a d ig a n q a rs h ilig i k a m a y ib
ketishiga, gipo va avitaminozlar paydo b o lish ig a olib kelsa, ortiqcha 
ovqatlanish oziq-ovqat m ahsulotlarining energetik qiymati energiya 
sarfidan a n c h a ortib ketishiga olib boradiki, bu m o d d a la r a lm a ­
shinuvi buzilishiga, o d a m semirib, uni yog‘ bosishiga olib kelishi 
mumkin.
Ijtim oiy omillar.
Ijtimoiy sharoitlarning n o b o p boMishi kasal­
liklar paydo boNishida katta rol o ‘ynaydi. C h u n o n c h i, Osiyo, Afrika 
va Lot in A m erikasining bir q a n c h a m a m la k a tla rid a k o ‘p yillik 
m ustam lakachilikning oqibati sifatida aholi tu rm u sh darajasining 
pasayib ketgani infeksion, p a ra z ita r kasalliklarning tarqalishiga 
y o ‘l och ib , ovqatga yolchimaslik — avitam inozga sabab b o i a d i .
21

---

Kasb-korga aloqador kasalliklarning k o ‘payishi korxonalarda texnika 
xavfsizligining buzilishi natijasidir.
Salbiy his-hayajonlarning roli.
N o q u la y t a ’sirotlar jum lasiga 
o d a m n in g ruhiy-asabiy jihatiga t a ’sir qiladigan salbiy h is-h a y a jo n - 
larni kiritish kerak. Bu t a ’sirotlarning beqiyos roli mavjudligini 
fiziolog I.P. Pavlov aytib o ‘tgan. Shifokor s o ‘zi dardga m alh a m
b o ‘lish bilan birga, u o d a m n i z a bun qilib q o ‘yishi h a m m u m k in . 
H a r bir tibbiyot xodim i b e m o r la r bilan m u lo q o td a shuni esda 
tutishi kerak. Bemorga vaqtida aytilgan shirin so‘z, tez orada sog‘ayib 
ketishini istab bildirilgan yaxshi niyat, shifokor buyurganlarini 
m uloyim gina qilib, qunt bilan eslatib turish uning sog‘ayib ketishida 
ju d a m uh im d ir. CPrta tibbiyot xodimi tibbiyot deontologiyasining 
asoslarini bilishi kerak. G o h id a nuqul hadiksiraydigan serfikr b e m o r­
ning k o ‘nglini tinchitish, kasallikning o g ‘irligi haqidagi n o t o ‘g ‘ri 
xayollarini y o ‘qqa chiqarish z a ru r b o ‘ladi. Ikkinchi t o m o n d a n , 
r e j i m n i b u z i b , s h i f o k o r m a s l a h a t l a r i g a p a r v o q i l m a y d i g a n
intizomsiz bem orni uning o^ b o sh im c h alig i y o m o n oqibatlarga olib 
borishi m umkinligi t o ‘g ‘risida q a t ’iy ogohlantirib q o ‘yish kerak.
Allergik omillar.
Allergiya organizm reaktivligi o ‘zgarib qolganligi 
tufayli, uning turli m oddalarga ortiqc ha sezgir b o l i b qolishidir. 
A llergiyada o r g a n iz m s e zuvc ha nligi o rtib k e tis h in in g m a 'l u m
xususiyatlari bor. Ilgari o d a m qaysi omillar (allergen)ga d uch kelgan 
b o ‘lsa, u shu om ilga ortiqc ha sezuvchan b o ‘lib qoladi.
Klinik jih a td a n olganda, bu allergik reaksiyalar deb ataladigan 
reaksiyalar bilan ifodalanadi. Allergik reaksiyalarning jadal va sust 
boradigan xillari bor. Jadal reaksiyalarga anafilaktik shok degan og‘ir 
p a to lo g ik o ‘zgarish kiradi. J a d a l allergik reaksiyalar, o d a td a , 
organizm allergenga d u c h kelganidan keyin o ra d a n 15—20 m inut 
o ‘tishi bilan boshlanadi.
Sekin boradigan allergik reaksiyalarga b i rm u n c h a kechroq -
bir n e c h a soat, k u ndan keyin boshlanadigan organizm reaksiyalari, 
m asa lan , bir q a n c h a o ‘sim lik allergenlari (gul c hanglari) yoki 
sanoat allergenlari (b o ‘yoqlar) t a ’sir qilganda paydo b o l a d i g a n
d e rm a tit (teri kasalliklari) kiradi. Allergik o m iln in g roli katta 
b o l a d i g a n kasallikka bronxial astm a misol boNishi m u m k in .
Irsiyat.
Kasallikning b a ’zi alom atlari va xususiyatlari nasldan 
naslga 
0
‘tishi m u m k in . Q a n d li d ia b e t, g ip erto n iy a , y u ra k n in g
ishem iya kasalligi va boshqalar irsiy b o i a d i . Tegishli tu rm u s h va 
m eh n a t sharoitlari, ovqatlanish va m ikroiqlim sharoitlarini yaratib, 
irsiy kasalliklarning paydo b o i is h i g a y o i q o ‘ym aslik lozim.
22

---