Ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a s. Isxakov, V. Topildiyev

2-§. Literal shartnomalar
Literal shartnomalar — shartnoma tuzishda vujudga kelgan va
verbal shartnomalardan farqli ravishda faqat yozma shaklni talab
qiluvchi kelishuv.
Respublika tugatilayotgan davrda literal shartnomaning ilk
shakllaridan biri kirim-chiqimni jurnalga qayd etish vujudga keldi.
Bu shakl qandaydir yangi, ilk bora vujudga kelgan majburiyat emas
edi. Bu majburiyat avval mavjud bo‘lgan boshqa asosdagi majburiyatni
mazmunan almashtirgan (masalan, xarid asosidagi qarzdorlikni).
Agar qarzdorga berilgan pulning miqdori kreditor va qarzdorning
kitobiga qayd etilgan bo‘lsa, bunday holatda literal shartnoma tuzish
o‘rinlidir. Imperiya davrida (taxminan III asrlarda) mazkur shakl
o‘z ahamiyatini yo‘qotdi. Kirim-chiqimni kitobga qayd etish o‘rniga
qarzdorlik hujjatlari — singraflar va xirograflar vujudga keldi.
Singraflar — yozma majburiyat ko‘rinishidagi qarzdorlik  tilxati
bo‘lib, u foizga qarz olish zamirida vujudga keldi. Singraflar uchinchi
shaxs tomonidan  quyidagicha bayon qilingan: «Titsiy  Leyga 100
sestersiy
1
 qarz». Bunday qarzdorlik tilxatlari guvohlar ishtirokida
tuzilib, qarzdorlar tomonidan imzolangan.
Xirograflar — imperiya davrida singraflar o‘rniga vujudga kelgan
yozma ravishdagi qarzdorlik majburiyati. Xirograflar guvohlar
imzosini talab qilmagan va birinchi shaxs tomonidan quyidagicha
tuzilgan: «Men, Tit Leydan 100 sestersiy qarzman».