I. Salamov T. Qudratov I. Qudratova kichik biznes va xususiy tadbirkorlik

8.3.2-jadval Bug’doyni sotishdan olingan yalpi foydaning omilli tahlili.

T/r	Ko’rsatkichlar	Bazis yili	Hisobot yili	O’zgarishi (+, -)
1	Sotilgan bug’doy, s (Q)	10409	12929	+2520
2	1 s bahosi, so’m (P)	36200	41200	+5000
3	1 s tannarxi, so’m (Z)	32200	35000	+2800
4	1 s paxta foydasi, sum (P-Z)- F	4000	6200	+2200
5	Bug’doyni sotishdan olingan yalpi foyda, ming sum	41636	80159.8	+38523.8
	Shu jumladan o’zgarishi:
	5.1 Sotilgan bug’doy mi- qdori o’zgarishi hisobiga	X	X	+10080
	5.2. 1 sbug’doy bahosi o’zgarishi hisobiga	X	X	+64645
	5.3. 1 s paxta tannarxining o’zgarishi hisobiga	X	X	-36201.2

Endi rentabellikning tahiliga to’xtalamiz.

Rentabelliknin tahlili taqqoslashdan boshlanadi, ya’ni hisobot yilidagi rentabellik darajasini bazis yilidagi (yoki rejadagi) rentabellik darajasiga solishtirib, umumiy o’zgarishi aniqlanadi.

P1 Z1 P0 Z0

  _PZ

Z1 Z0

Sotilgan mahsulot rentabelligi darajasining o’zgarishiga quyidagi ikki omil ta’sir qiladi:

1. O’rtacha sotish bahosining o’zgarishi; 2. 1 s mahsulot tannarxining o’zgarishi.

Ushbu omillarning ta’sirini «Zanjirli bog’lanish» usulidan foydalanib aniqlash qulayroqdir.

Omillar ta’sirini aniqlashdan oldin «Shartli rentabellik darajasi» aniqlanadi. Buni quyidagi formuladan foydalanib, aniqlash mumkin:

P1Z 0

Р_Ш 

Z₀

Shundan so’ng rentabellik darajasining o’zgarishiga omillar ta’sirini aniqlash mumkin.

«O’rtacha sotish bahosi o’zgarishi»ning rentabellik darajasining o’zgarishiga ta’sirini aniqlash uchun shartli rentabellik darajasidan bazis davridagi rentabellik darajasini chegirib tashlash kerak:

P1 Z0 P0 Z0

• 
  _P Z0 Z0
  

«1 s mahsulot tannarxi o’zgarishi»ning rentabellik darajasining o’zgarishiga ta’sirini aniqlash uchun hisobot yilidagi rentabellik darajasidan shartli rentabellik darajasini chegirib tashlash kerak:

P1Z1 P1 Z0

• 
  _Z Z1 Z0
  

Shu ikki omil ta’sirlarining yig’indisi sotilgan mahsulotlar rentabelligi darajasining umumiy o’zgarishiga teng kelishi kerak:

PZ P Z

Endi, yuqorida 63-jadvalda ma’lumotlardan foydalanib, sotilgan bug’doy bo’yicha uning rentabelligining omilli tahlilini ko’rib chiqamiz. Rentayellik darajasiningumumiy o’zgarishi

P₁ Z₁ P₁ Z₀ 44,235,0 36,232,2 6,2 4,0

• 
       0,1770,114
  

Z₁ Z₀ 35,0 32,5 35,0 32,5

=0,063 yoki 6 ,3 %

Demak, hisobot yilidagi rentabellik darajasi bazis yilidagi rentabellik darajasiga 6.3 foizga oshgan.

Bahoning oshishi hisobiga rentabellik darajasi 16,6 foizga oshgan

P₁ Z₁ P₁ Z₀ 41,232,2 36,2 32,2 9,0 4,0

• 
       0,2800,114
  

Z₁ Z₀ 32,2 32,2 32,2 32,5

=0,166 yoki16,6%

Tannarxning oshishi hisobiga rentabellik darajasi 10,3 foizga pasaygan

P1 Z1 P1 Z0

• 
   0,177  0,280
  

Z1 Z0

=-0,103 yoki 10,3 %

Nazorat savol va topshiriqlar

1. 
   Moliyaviy barqarorlik koeffisenti qanday aniqlanadi va uning mazmunini tushuntiring
   
2. 
   Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni moliyalashtirish manbalarini bayon qiling
   
3. 
   Yalpi foydaning o’zgarishiga o’rtacha sotish bahosi o’zgarishining ta’sirini aniqlash usulini tushuntiring .4. O’rtacha sotish bahosi o’zgarishining rentabellik darajasining o’zgarishiga ta’sirini aniqlash tartibini tushuntiring