I. S. Sodiqov avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari toshkent

Ravonlik ko‘rsatkichini prognozlash

Ekspluatatsiya paytida yo‗l to‗shamasini xolati konsepsiyasi funksional va tarkibiy jihatlarni, shuningdek harakat xavfsizligini o‗z ichiga oladi. Qo‗llanma asosan uning funksional va konstruktiv xatti-harakatlariga bag‗ishlangan. Yo‗l harakati xavfsizligi to‗g‗risida ma‘lumot va kabi tegishli nashrlarda mavjud.Yo‗l harakati xavfsizligining tarkibiy qismlaridan biri qoplama yuzasida ishqalanish qarshiligi (ishqalanish qarshiligi) - avtomobil shinalari bilan qoplama aloqa yuzasi (qoplama yuzasining ilashish xususiyatlari).
Yo‗lning konstruktiv xatti-harakati uning holatiga (asfaltbeton (qattiq bo‗lmagan) qoplamalar holatida - charchashdan yorilishi va izlarningpaydo bo‗lishi, va qattiq qoplamalari bo‗lsa) - choklardagi notekisliklar va yoriqlar yoki boshqa nuqsonlar, yo‗l to‗shamasi ko‗tarish qobiliyatiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadigan yoki texnik xizmat ko‗rsatish zarurligiga olib keladi). Ushbu nosozliklarning ba‘zilari mexanik-empirik konsepsiya yordamida prognoz berilishi mumkin va loyixalash jarayonida hisobga olinadi.
Yo‗l to‗shamasining funksional xatti-harakati yo‗l foydalanuvchilariga xizmat ko‗rsatishga taalluqlidir. Harakat qulayligi yoki harakat sifati - bu yo‗lning funksional xatti-harakatlarining asosiy xususiyatlari. Harakat qulayligini o‗lchash uchun tadqiqot guruhi yo‗lning ekspluatatsiyaga yaroqliligini (Pavement Serviceability Index ishlab chiqdi. Qo‗llanmaning oldingi barcha versiyalarida qoplamaning yaroqliligi ko‗rsatkichi asosida empirik hisoblash tenglamalari ishlatilgan. Ushbu yondashuv bilanqoplamaning ishlashga yaroqliligi uning o‗rtacha joriy bahosi orqali namoyon bo‗ladi.
PSI ko‗rsatkichi yo‗l toshamasining xizmat qilish davri davomida ravonlikni va buzilish o‗lchovlari asosida olinadi (masalan, yoriqlar hosil bo‗lishi, yamoq joylari, nobikr qoplamalarda izni paydo bo‗lishi ). Bo‗ylama profildagi qoplamaning holati PSI ni baholashda asosiy omil hisoblanadi va shuning uchun ekspluatatsiyada yo‗l to‗shamasi bilan ishlashning asosiy jihati hisoblanadi.
Ushbu ko‗rsatkich rahbarligi ostida turli xil yo‗l qoplamali yo‗llarni sinash natijasida olingan empirik formulalar bilan ifodalanadi:



Bu erda
– bo‗ylama ravonlikning o‗rtacha variatsiyasi;
– yoriq xosil bo‗lishi, m²/1000 m²;
R – chuqurlar, m²/1000 m²;
– g‗ildirak izi chuqurligi, sm.


5 balli tizim (1 dan 5 gacha) yordamida baholanadi va qoplamaning ravonligiga, yorilish va g‗ildirak izi chuqurligi darajasiga bog‗liq. 9.2-rasmda
yuklarning qayta yuklanishlar soniga bog‗liqligi ko‗rsatilgan.
Yaponiyalik mutaxassislarning fikriga ko‗ra qiymati yo‗l to‗shamasining xizmat qilishni qisqaroq muddatini aniqlaydi.

9.2-rasm. ni qo‗yilgan yuklamalar soniga va avtomobillarning osmasiga bog‗liqligi: - havoli; - purjinali; - tebranuvchi

IRI ko‗rsatkichini o‗lchovlari bu yo‗l to‗shamasi profilining statistik hisob- kitoblari natijasidir va transport vositasining g‗ildiragi bo‗ylab ravonlik ma‘lumotlar asosida aniqlanadi;

• 
  turli xil o‗lchash tezliklarida IRI ko‗rsatkichi va boshqa o‗lchov asboblaridan foydalangan holda olingan ko‗rsatkichlar o‗rtasidagi o‗zaro bog‗liqlik juda yuqori;
  
• 
  IRI qiymatlari yo‗ldan foydalanuvchilar tomonidan taqdim etilgan foydalanish baholari bilan yaxshi mos keladi.
  

9.3-rasm. Yuklanish sharoitiga bog‗liq ravishda yo‗l to‗shamasining xizmat muddatini o‗zgarishi va uning qoldiq resursini prognoz qilish




Qoldiq resursni baholashning ikki yo‗li mavjud. Birinchisi, yo‗lning mavjud harakatlanish jadalligini hisobga olgan holda qoldiq resursini hisoblash quyidagi formulaga binoan:

^{∑ ∑
∑}
(9.1)

bu erda ^∑ - xizmat qilish muddati uchun harakatlanish intensivligi bo‗yicha
prognoz ma‘lumotlari bo‗yicha loyihalash bosqichida aniqlanadigan nobikr yo‗l to‗shamasining hisobiy resursi;

∑


- statsionar kuzatuv postlaridan olingan haqiqiy harakat intensivligi

to‗g‗risidagi ma‘lumotlar bilan belgilanadigan yo‗l konstruksiyasining hisobiy resursi.
Ushbu yo‗l, agar loyihalashtirish ma‘lumotlari mavjud bo‗lsa, 5 yilgacha ekspluatatsiyadagi yangi avtomobil yo‗li bo‗laklarining yo‗l toshamasi qoldiq resursini baholash uchun samarali hisoblanadi.
9.4-rasm: Qattiq bo‗lmagan yo‗l to‗shamalarining qoldiq resursini hisoblash (foydalanish muddati <5 yil)

Ikkinchi usul - qoplamaning qoldiq resursini uning holatiga qarab baholash, bu qoplamaning qoldiq resursini aniqroq baxolashga imkon beradi.
Bunday holda, qattiq bo‗lmagan yo‗l to‗shamasining haqiqiy qoldiq resursi tarkibiy ko‗rsatkichlar (butun strukturaning umumiy holatini tavsiflovchi parametrlar) asosida aniqlanadi: quyidagi rasmda ko‗rsatilgan mustahkamlikning

pasayish egri chizig‗iga muvofiq mustahkamlik koeffitsienti


va yo‗l

to‗shamasi holatini vizual baholash. Ushbu yondashuv, birinchi navbatda, 5 yildan ortiq vaqtdan beri ishlatib kelinayotgan yo‗llarning qattiq yo‗l qoplamalari resurslarini baholashda qo‗llanilishi kerak.
- yo‗l to‗shamasining umumiy haqiqiy elastiklik moduli, MPa
- yo‗l to‗shamasining umumiy talab etilgan elastiklik moduli, MPa

9.5-rasm. Belgilangan xizmat muddati davomida yo‗l to‗shamasi mustahkamligini loyihaviy degradatsiya egri chizig‗i

3.