I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 7-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

Kimyoviy xossalari. Kislorod oltin, kumush, platina va platina qatori metallaridan tashqari deyarli barcha metallar bilan birikadi (oksidlaydi):

2Mg + O₂ = 2MgO

2Ca + O₂ = 2CaO

4Al + 3O₂ = 2Al₂O₃

2Na + O₂ = Na₂O₂

3Fe + 2O₂ = Fe₃O₄

Galogenlardan tashqari barcha metallmaslar ham kislorod bilan reaksiyaga kirishib, oksidlarni hosil qiladi:

S + O₂ = SO₂

C + O₂ = CO₂

4P + 5O₂ = 2P₂O₅

Si + O₂ = SiO₂

Kislorod murakkab organik va noorganik moddalar bilan ham reaksiyaga kirishadi va oksidlar hosil qiladi:

CH₄ + 2O₂ = CO₂ + 2H₂O

2ZnS + 3O₂ = 2ZnO + 2SO₂

• 
  Kislorodning oddiy va murakkab moddalar bilan o‘zaro ta’sirlashuvi natijasida hosil bo‘lgan yangi moddalar oksidlardir.
  
• 
  Oksidlarda kislorod ikki valentlidir.
  

Biologik ahamiyati. Kislorod muhim biogen element bo‘lib hisoblanadi. O‘simliklarning quruq biomassasining 45% ini kislorod tashkil etadi. Yerdagi tirik organizmlarning nafas olish jarayoni kislorod bilan bevosita bog‘liq. Havfli nurlarni tutib qoluvchi ozon qatlami manbasi ham kisloroddir. O‘lgan organizmlarni yemirilishi va chirishida ham kislorod muhim ahamiyatga ega. Fotosintez jarayonini ham kislorodsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Inson tanasining 65% ini kislorod tashkil etadi.

Ishlatilishi. Тibbiyotda, suv osti va kosmik apparatlarda hayotiy faoliyatni ta’minlashda, nafas olish va yonish, chirish jarayonlari amalga oshishida, ishlab chiqarish jarayonlarida yuqori harorat hosi qilishda, kimyoviy moddalar ishlab chiqarishda, turli agregatlarda yonilg‘i oksidlovchisi sifatida kislorod keng ishlatiladi. Kislorod 40 l li havo rang ballonlarda (tara og‘irligi 80 kg) 150-160 at bosimda 6-7 m³ (kislorod og‘irligi 9-10 kg) siqilgan gazsimon holatida texnik ehtiyojlar uchun sotuvga ham chiqariladi.

Darslikdagi §22 da kislorod haqidagi ko‘rgazmali vositadan foydalanib, dars mustahkamlanadi.

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §22 ni o‘qish.
   
2. 
   Тayanch iboralarni izohlash.
   
3. 
   Savol va topshiriqlarni bajarish.
   
4. 
   Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.