O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash
O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash
1. Nutqning ifodalilik sifatini tavsiflang.
2. Nutqning ifodalilik sifatiga qaysi uslubda ko'proq ehtiyoj seziladi?
3. Qaysi nutqiy uslubda ifodalilik sifati u qadar muhim emas?
4. Til estetik vazifasining amalga oshishida nutqning qaysi kommunikativ sifati favqulodda muhim o‘rin tutadi?
5. Nutq ifodaliligini yuzaga chiqarishda so‘z va ibora ma’nodoshligi qanday ahamiyat kasb etadi?
Nutqning ifodaliligi, ta’sirchanligini oshirishda kinoya ham alohida o‘rin tutadi. Bunda so‘z yoki ibora o‘z ma’nosiga tamomila qarama-qarshi bo‘lgan ko‘chma ma’noda ishlatiladi.
Nutqning ifodaliligi, ta’sirchanligini oshirishda kinoya ham alohida o‘rin tutadi. Bunda so‘z yoki ibora o‘z ma’nosiga tamomila qarama-qarshi bo‘lgan ko‘chma ma’noda ishlatiladi.
Kinoya so‘zlovchining tasvirlanayotgan narsa yoki tushunchaga kesatiqli, pichingli, istehzoli, umuman, subyektiv-kulgi aralash munosabatiniifodalash vositalaridan bo`lganligi uchun ham so‘z yokiiboraning to‘g‘ri ma’nosiga zid, ya’ni inkor, emotsional-ekspressivbo‘yoqli ma’no voqelanadi.
Kinoya so‘zlovchining tasvirlanayotgan narsa yoki tushunchaga kesatiqli, pichingli, istehzoli, umuman, subyektiv-kulgi aralash munosabatiniifodalash vositalaridan bo`lganligi uchun ham so‘z yokiiboraning to‘g‘ri ma’nosiga zid, ya’ni inkor, emotsional-ekspressivbo‘yoqli ma’no voqelanadi.
Bunday kinoyaviy ma’noning voqelanishida nutq vaziyati, kontekst va intonatsiya ham alohida rol o‘ynaydi. Masalan, Bugunjug'rofiya o'qituvchisi darsga kelmadi. Xomtok qilaman deb so‘ridanyiqilib, oyog‘ini sindiribdi. Ajoyib «xushxabar»dan keyin bir zumda sinfbo ‘shadi-qoldi (Said Ahmad) parchasida xushxabar so‘zi ≪shumxabar≫ tarzidagi kinoyaviy ma'noda qo`llangan. Kinoyada so'z yoki iboraning tildagi ma'nosi bilan nutqda reallashgan Ko'chma ma'nosi o`rtasidagi zidlik kuchli ta’kid oladi va shunga ko'ra birdaniga diqqatni jalb etadi.
Kinoyaviy qo`llangan so'z yoki ibora og`zaki nutqda o'ziga xos,farqli intonatsiya bilan aytilsa, yozuvda ko'pincha qo'shtirnoq bilan ajratiladi.
Mashqlar
97-mashq. N. Mahmudov va Y. Odilovning ≪O`zbek tili enantiosemikso‘zlarining izohli lug‘ati≫da tavsiflangan bir so‘zda namoyonbo'lgan zid ma’nolarga diqqat qiling. O‘z ma’nosigazid holda ishlatilgan nutqiy ko‘chma ma’no asosida voqelangankinoyani izohlang.
98-mashq. Berilgan gaplarda kinoyaviy ma’noda qoilangan so‘zlarnianiqlang, ularning nutq ifodaliligini ta’minlashdagi ishtirokiniizohlang. 99-mashq. Matnni o‘qing. O‘z ma’nosiga zid holda qoilanganiboralar ma’nolarini izohlab, kinoya haqidagi fikrlaringizniyozma bayon qiling.
101-mashq. Sifat turkumiga mansub bir necha so‘zni quyida berilganidekqarama-qarshi ma’nolarda qo‘llab gaplar tuzing.Mashq mustaqil ish sifatida bajariladi. Sh. Rahmatullayevning ≪O`zbek tilining izohli frazeologik lug'ati≫dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ularishtirokida gaplar tuzing. Qo‘li kalta Imkoniyati cheklangan. Varianti: qo‘li qisqa. Zidi:qo‘li uzun. Qo‘lini sovuq suvga urmaslik Qiyinroq jismoniy mehnatni mutlaqoqilmaslik. Varianti: qo‘lini sovuq suvga urdirmaslik. 1. Kinoyaning yuzaga kelishi haqida gapiring.2. So‘zning o‘z va ko'chma ma’nolari haqida so‘zlang.
101-mashq. Sifat turkumiga mansub bir necha so‘zni quyida berilganidekqarama-qarshi ma’nolarda qo‘llab gaplar tuzing.Mashq mustaqil ish sifatida bajariladi. Sh. Rahmatullayevning ≪O`zbek tilining izohli frazeologik lug'ati≫dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ularishtirokida gaplar tuzing. Qo‘li kalta Imkoniyati cheklangan. Varianti: qo‘li qisqa. Zidi:qo‘li uzun. Qo‘lini sovuq suvga urmaslik Qiyinroq jismoniy mehnatni mutlaqoqilmaslik. Varianti: qo‘lini sovuq suvga urdirmaslik. 1. Kinoyaning yuzaga kelishi haqida gapiring.2. So‘zning o‘z va ko'chma ma’nolari haqida so‘zlang.
