I qism. Fotometriya asoslari

3.1.1. Rangni inson ko‘zi qanday ko‘radi 
Inson ko‘zida ikki turdagi retseptorlar mavjud: tayoqchalar va 
kolbachalar. Tayoqchalar kulrang tuslarining ta’siriga javob berib, ularni 
sezadi, miya kolbacha-lar yordamida ranglar spektrini qabul qilish 
qobiliyatiga ega bo‘ladi. Kolbachalar-ning uch turi mavjud: birinchisi 
qizil-to‘q sariq rangga, ikkinchisi yashil rangga, uchinchisi esa ko‘k-
binafsha ranglarga ta’sirlanadi. Agar bir turdagi kolbacha ta’sirlansa, 
miya faqat shunga mos bo‘lgan bitta rangni ko‘radi (3.2 – rasm). 
Shunday qilib, agar bizning «yashil» kolbachalarimiz ta’sirlansa –
«yashil», «qizil-to‘q sariq» kolbacha ta’sirlansa «qizil» ranglarni 
ko‘ramiz. Agar bir vaqtda yashil va qizil-to‘q sariq kolbachalar 
ta’sirlansa, biz sariq rangni ko‘ramiz. Ko‘z haqiqiy sariq rang bilan 
qandaydir qizil va yashil ranglar kombinatsiyasidan hosil bo‘lgan rangni 
farq qilish qobiliyatiga ega emas. Bu sian, fuksin va boshqa spektrlararo 
ranglarni idrok etishimizga ham tegishlidir.
Ko‘zning bunday fiziologik xususiyati tufayli uni «aldash» 
mumkin, ya’ni ko‘rinadigan ranglarning to‘liq gammasi uchta: qizil, 
yashil va ko‘k ranglarni proporsional aralashtirish yo‘li bilan taqdim 
etiladi. 
3.1.2. Asosiy ranglar ta’rifi
Ixtiyoriy rangni prizma yordamida ajratib, uni tashkil etuvchilarini 
qizil, yashil va ko‘k ranglar (asosiy additiv ranglar), yoki sian, fuksin va 
sariq ranglarni (asosiy subtraktiv ranglar) aniqlash mumkin. Bunday 
oddiy, biroq yaqqol ko‘rsatadigan bu usul haqiqiy asosiy ranglarni 
aniqlash imkoniyatini beradi. Qanday ranglar asosiy ekanligi aniq 

---

131 
bo‘lsa, ular yordamida shuncha ko‘p ikkilamchi ranglarni aks ettirish
mumkin. 
3.2 – rasm. Inson ko‘zidagi uch xil kolbachalarning spektrga sezgirligi 
Doira oq fonda sian/Fuksin/Sariq kombinatsiyaga ajraladi. Xuddi 
shu doira qora fonda Qizil/Yashil/Ko‘k kombinatsiyaga ajraladi (3.3-
rasm). 
3.3 – rasm.Bu doiralarga prizma orqali qaralganda, asosiy ranglarni 
ko‘rish mumkin