I qism. Fotometriya asoslari

Tasvirga olish ob’ektining yoritilganligi o‘zgarganda negativ 
zichligining o‘zgarishi. 
Negativ materialning egri siziqli tavsifining 
to‘g‘ri chiziqli qismida negativning optik zichligining oshishi 
ekspozitsiya logarifmi oshishining gammaga (berilgan negativ ungacha 
ochiltiriladi) ko‘paytmasiga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi. Formula 
quyidagi ko‘rinishga ega: 
D
2
- D
1
= (lgH2 — lgH1) · γ. (2.5) 
Misol: ob’ektning yoritilganligi ikki marta oshganda ekspozitsiya 
logarifmi 0,3 ga ko‘payadi. Agar negativ 1,0 gammagacha ochiltirilsa, 
unda uning optik zichligi ham 0,3 ga oshadi va ob’ektning yoritilganligi 
har ikki marta oshganda yoki ob’ektiv difragmasi har bitta bo‘limga 
ochilganda ham shu kattalikka oshadi. Agar ochiltirish uchug 0,7 
gamma tanlangan bo‘lsa, unda zichlikning oshishi kamayadi va 0,3 ning 
0,7 ga ko‘paytmasiga ya’ni 0,21 ga teng bo‘ladi. Xuddi shunday 0,6 
gammada oshish 0,18 ga teng bo‘ladi va hakozo. 
Keltirilgan bu hisoblar taxminiy hisoblanadi, chunki tasvirga olish 
ekspozitsiyasining har bir o‘zgarishida negativning zichligiga tasvirga 
olinayotgan ob’ektning tavsifi ham ta’sir qiladi. Bu o‘z navbatida 
ob’ektiv-kamera-plenka(matritsa) tizimida yorug‘lik sochilishining har 
xil kattaliklariga ham ta’sir qiladi. Uning ta’siri eng kam darajada 
pavilonda, ayniqsa yirik planlarda tasvirga olishlarda namoyon bo‘ladi,
eng katta ta’siri esa tabiiy sharoitlarda tasvirga olishlarda, ayniqsa 

---

112 
kadrda yorqin osmonning yoki qorli sathlarning katta maydodlarini kadr 
o‘z ichiga olganda kuzatiladi. 
2.3 – jadval. Tasvirga olish ob’ektining yoritilganligi o‘zgarganda 
negativ zichligining o‘zgarishi 
Yorug‘lik manbasi 
Rang harorati
Kelvin 
graduslarida 
Mayred 
soni 
Turmushda ishlatiladigan normal yoritish 
chirog‘i 
2400 
41,7 
Projektor chirog‘i 
2550 
39,3 
Kinoprojektor chirog‘i 
3000 
33 
KPJ chirog‘i 
3300 
30 
Kunduzgi oq yorug‘lik 
4800 - 5500 
21 - 18 
Bulutli ob-havoda osmon yorug‘ligi 
6000 - 7000 
16 - 14 
Bulutsiz osmonning har xil ko‘kligida soyadagi 
yorug‘lik 
8000 - 20000 
12,5 - 5