I qism. Fotometriya asoslari

< 380 nm > 780 nm 
ultrafiolet nurlanish infraqizil nurlanish 
λ = s /v
 
to‘lqin uzunligi = yorug‘lik tezligi ( 3·10
8
 m/sek) /tebranish chastotasi
W 
(kvant energiyasi) = 
h· v 
To‘lqin uzunligi qisqargan sari kvantning energiyasi oshib boradi 
1.2 - rasm. Ko‘rinadigan yorug‘lik nurlanishining spektral tarkibi 
1.1-jadval Elektromagnit nurlanish va ranglar chastotalarining moslik 
jadvali 
Ko‘rinadigan
Kosmik Rentgen Ultrabinafsha 
nurlar nurlar
Infraqizil Radioto‘lqinlar 
nurlar
spektr

---

46 
Rang 
To‘lqin uzunliklar 
diapazoni, nm 
Chastotalar
diapazoni, TGs 
Fotonlar energiyalarining 
diapazoni, eV 
Binafsha
 
380 - 440 
790 - 680 
3,26 - 2,82
Ko‘k
 
440 - 485 
680 - 620 
2,82 - 2,56 
Havorang
 
485 - 500 
620 - 600 
2,56 - 2,48 
Yashil 
500 - 565 
600 - 530 
2,48 - 2,19 
Sariq
 
565 - 590 
530 - 510 
2,19 - 2,10 
To‘q sariq 
(zarg‘aldoq) 
590 - 625 
510 - 480 
2,10 - 1,98 
Qizil
 
625 - 740 
480 - 405 
1,98 - 1,68 
 
Yorug‘lik oqimi
– berilgan manbadan nurlanayotgan yorug‘likning 
to‘liq miqdori. Birligi: lyumen (lm).
Yorug‘lik berishlik
– nurlanayotgan yorug‘lik oqimining sarflangan 
elektr quvvatiga nisbati. Birligi: lyumen taqsim vatt (lm/Vt). Yorug‘lik 
berishlik yorug‘lik manbasining olgan elektr quvvatining qancha qismi
yorug‘likka aylanayotganini ko‘rsatadi, ya’ni yorug‘lik manbasining 
foydali ish koeffitsientini bildiradi. 
Yorug‘lik kuchi
– yorug‘lik manbasi (chiroq) yoki yoritkichdan 
berilgan yo‘nalishni qamrab oladigan elementar fazoviy burchak (1 
steradian) chegarasida yo‘naltirilgan yorug‘lik oqimining shu burchakka 
nisbati. Birligi: kandela (kd).
Yoritilganlik
– yoritilayotgan sirt yuzasiga tushayotgan yorug‘lik 
oqiminin shu sirt yuzasiga nisbati bilan aniqlanadi. Agar 1 lm yorug‘lik 
oqimining sirt zichligi 1 m
2
yuzada bir xil taqsimlangan bo‘lsa 
yoritilganlik 1 luksga teng deyiladi. O‘lchov birligi: luks (lk).
Rangni his etish
– yorug‘lik manbasiga qaralganda inson boshidan 
kechiradigan sub’ektiv umumiy tuyg‘u. Yorug‘lik issiq oq, neytral oq, 
sovuq oq kabi idrok qilinishi mumkin. Yorug‘lik manbasining rangidan 
ob’ektiv taassurot rang harorati bilan aniqlanadi.
Rang harorati
– berilgan yorug‘lik mabasi rangi to‘g‘risida 
ob’ektiv idrok etish o‘lchovi. Birligi: Kelvin (K). 
2700° K – o‘ta issiq oq;
3000° K – issiq oq;
4000° K – tabiiiy oq yoki neytral oq; 
>5000° K – sovuq oq (kunduzgi). 

---

47 
Rang uzatish koeffitsienti
– berilgan yorug‘lik manbasi bilan 
yoritilgan buyumlar ranglarining shu buyumlarni qat’iy ma’lum 
sharoitlarda etalon yorug‘lik manbasi (ko‘pincha Quyosh yorug‘ligi) 
bilan yoritilgandagi ranglarga nisbati. Belgilanishi: Ra. 
Ra 91 – 100 eng yaxshi rang uzatishga mos keladi; 
Ra 81-91 – yaxshi rang uzatish; 
Ra 51-80 – o‘rtacha rang uzatish; 
Ra < 51 – kuchsiz rang uzatish.