|
Binafshasimon-ko‘k
Sariq
Zarg‘aldoq
Qizil
Qirmizi
Sariq-yashil
Yashil
Ko‘k
- yengil och ranglar, orqaga
qaytuvchi, tinchlantiruvchi
- to‘q ranglar,
orqaga qaytuvchi
- og‘ir ranglar,
ruhiy siquvchi
қайтувчи
- oldinga chiquvchi ranglar,
faol, hayajonlantiruvchi
295
13I – rasm. O‘xshash ranglarning moslash sxemalari.
Rang tusi bo‘yicha nyuans ranglar rang doirasining kichik xromatik
intervalida (1/8 - 1/4) joylashadi. Ularni psixologik mustaqil ranglardan
biri (qizil, yashil, ko‘k yoki sariq) bog‘lab turadi va ular kontrast
ranglarning tuslarini o‘z ichlariga olmaydi.
14I – rasm. O‘xshash-kontrastli ranglarning moslash sxemalari. Bunday
ranglar juftligi rang doirasining o‘rtacha xromatik intervalida (1/4 - 1/2),
uning qo‘shni asosiy choraklarida joylashadi. Ularning garmoniyalari
rang doirasining biror-bir yarimida qarama-qarshi joylashganligiga va
biror-bir rang bo‘yicha o‘xshashdik belgisiga asoslangan.
sariq-yashillar
sariq-yashillar
sariq-qizillar
bilan
ko‘k-yashillar
bilan
sariq-qizillar
ko‘k-qizillar
bilan
ko‘k-qizillar
ko‘k-yashillar
bilan
296
15I – rasm. Rangli uchlikning moslanish sxemalari.
a) ranglar doiraga ichki chizilgan teng tomonli uchburchakning
uchlarida joylashadi. Bu – ikkita o‘xshash-kontrastli ranglarning
birikmasi va rang doirasida ular o‘rtasida joylashgan rang tusiga kontrast
bo‘lgan ranglar;
b) ranglar doiraga ichki chizilgan teng yonli uchburchakning
uchlarida joylashadi. Bu - Bu – ikkita o‘xshash ranglarning birikmasi va
rang doirasida ular o‘rtasida joylashgan rang tusiga kontrast bo‘lgan
ranglar.
16I – rasm. Optik illyuziyalar. Bir vaqtda bo‘ladigan kontrast hodisasi.
Yorqinlik (axromatik) kontrasti: fonning yorqinlik darajasiga bog‘liq
holda dog‘ yorqinlik darajasining o‘zgargandek bo‘lib tuyulishi.
297
17I – rasm. Optik illyuziyalar. Bir vaqtda bo‘ladigan kontrast hodisasi.
Xromatik kgontrast:
a) rang tusi bo‘yicha har xil xromatik fonlarda axromatik rangli
dog‘ rang turining o‘zgargandek bo‘lib tuyulishi;
b) rang tusi bo‘yicha har xil xromatik fonlarda xromatik rangli
dog‘ rang turining o‘zgargandek bo‘lib tuyulishi;
c) fonning yuzasiga nisbatan rangli dog‘ning yuzasi qancha kichik
bo‘lsa rangning o‘zgarish effekti shuncha katta bo‘ladi;
d) rangli dog‘ rangiga qo‘shimcha rang fonida katta to‘yinganlikka
ega bo‘lib qoladi;
e) rangli dog‘ o‘zining katta to‘yinganlikli rang tusli fonida rangli
to‘yinganligini yo‘qotadi.
e)
a)
b)
c)
d)
298
.
18I – rasm. Optik illyuziyalar. Chegaraviy kontrast hodisasi:
tekislikdagi (bir-biriga chekkalari yondashgan) qo‘shni rangli
dog‘larning tegib turgan chegarasidagi qoraygandek va oqargandek
bo‘lib tuyulishi. Notekis bo‘yalgan yoki yoritilgan sirtlarda paydo
bo‘ladigan illyuziya (qavariqlik – botiqliq effekti) qo‘shni rangli
dog‘larni qora yoki oq rangli kontur bilan chegaralash yo‘li yordamida
yo‘qotiladi.
19I – rasm. Optik illyuziyalar. Ketma-ketli kontrast hodisasi. Ma’lum bir
rangga ko‘zning adaptatsiyasi va sezgirligining pasayishi. Misol: qizil
rangli dog‘ning yarimi 15-20 sek davomida qora niqob bilan berkitilsa,
qora niqob tezlik bilan qayrilgandan so‘ng kuzatilayotgan ochiq qismiga
nisbatan ravshanroq bo‘lib tuyuladi (rasmda niqob qizil fonning yarimini
berkitadi).
299
20I – rasm. Optik illyuziyalar. Kontrastning umumpsixologik qonuni.
Figuralarni o‘rab olgan Kattaliklari bo‘yicha Ikkita har xil guruhlarning
orasiga joylashtirilgan bir xil figuralar yuzalarining o‘zgargandek bo‘lib
tuyulishi. Misol: diametrlari kichik bo‘lgan doiralarning o‘rtasidagi
doira, biroq diametrlari katta bo‘lgan doiralar o‘rtasidagi u bilan bir xil
bo‘lgan doiraga nisbatan kattaroq bo‘lib tuyuladi.
21I – rasm. Irradiatsiya. Rangi ochiq narsalarning qora fonda kattaroq
bo‘lib ko‘rinishidan iborat optik aldanish. Rangi ochiq figuralar
yuzalarining rangi to‘q fonlarda ochiq rangli fonlardagi yuzasi bir xil
bo‘lgan rangi to‘q figuralarga nisbatan kattalashgandek bo‘lib tuyulishi.
Bu – musbat irradiatsiya. Teskari manzara – manfiy irradiatsiya, kichik
ravshanlikli fonda kuzatiladi.
300
22I – rasm. Optik-geometrik illyuziyalar.
a) qavariqlik illyuziyasi;
b) yig‘iluvchi yoki tarqaluvchi chiziqlar dastasi bilan burchak
ostida kesilgan ikkita parallel to‘g‘ri chiziqlarning botiqliq illyuziyasi
(E.Gering va V.Vundt effektlari);
c) yig‘iluvchi va tarqaluvchi (haqiqatda parallel bo‘lgan) chiziqlar
qatorining qisqa kesmali parallel chiziqlar bilan burchak ostida
kesilgandagi illyuziya, eng katta effekt 45
o
li burchakda ro‘y beradi
(F.Sellner effekti);
d) o‘tkir burchak o‘lchamlari qayta baholangandagi bir xil
uzunlikdagi, bittasining uchlari o‘tkir, ikkinchisining uchlari o‘tmas
burchakli bo‘lib tugallangan chiziqlarning har xil uzunlikli bo‘lib
ko‘rinish illyuziyasi (Myuller-Lyayer effekti);
e) parallel to‘g‘ri burchakli to‘rtburchaklar tomonidan kesilgan
qiya chiziqning sinish illyuziyasi (Pottendorf effekti);
f) bir xil yuzali kvadratlarni to‘ldiradigan vertikal chiziqlarning
gorizontal chiziqlarga nisbatan uzunligi katta bo‘lib ko‘rinish
illyuziyasi;
h
)
a
)
b
)
c
)
d
)
e
)
f
)
g
)
301
g) parallel yoki o‘tmas burchakli bukilgan chiziqlar qatori bilan
qisman kesilgan geometrik figuraning buzilish illyuziyasi;
h) vertikal chiziq uzunligining unga teng bo‘lgan gorizontal
chiziqqa nisbatan qayta baholanishi: vertikal chiziq gorizontalga
nisbatan uzunroq bo‘lib tuyuladi, agar uzunligi qisqaroq bo‘lsa
gorizontalga teng bo‘lib tuyuladi (masalan, uzunlikning 20 va 25
nisbatlarida), bunda vertikal chiziq gorizontal chiziq o‘rtasiga tik tushish
sharti bilan.
Jadval I.1
Rangli garmoniyalarning asosiy turlarini tizimlashtirish
Do'stlaringiz bilan baham: | 
