|
2-jadval. Bolalardagi tengdoshlar bilan aloqa qilish xususiyatlarini o`rganish natijalari.
Bolalarning guruhlari
|
Bolalarni soni bo`yicha va foizda taqsimoti
|
“Individualist” (past daraja)
|
2
|
20%
|
“Passiv” (o`ta daraja)
|
4
|
40%
|
“Tashabbuskorlar”(yuqori daraja)
|
4
|
40%
|
Diagramma holatida tahlili.
Jadval va diagramma shuni ko`rsatadiki, bolalar asosan tengdoshlari bilan muloqotda yuqori va o`rta darajadagi natijani ko`rsatadi.
Shunday qilib tadqiqot gipotezasi boshlang`ich maktab o`quvchilarining birgalikdagi faoliyatga yo`naltirilganligi va tengdoshlar va kattalar bilan aloqada yuqori darajadagi tasodifiylikka ega ekanligi tasdiqlandi.
II.2. Kichik maktab yoshidagi bolalarni ijtimoiy psixologik moslashuvida ota-onaning tasirini o'rganish.
Oilaviy turmush inson xayotining eng muhim jihatlaridan biri hisoblanadi. Xuddi shu boisdan jamiyatning qonun qoidalarga nisbatan munosabat ham oiladagi shaxslararo turli tuman muammolarda, muloqotda, fikr almashinuvida, munozaralarda, o’z ifodasini topadi, binobarin yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash oilaning naqadar mustahkam bo’lishiga, ota-ona munosabatlarida oliyjanob xarakter hislarini, bolada yuksak ma’naviy hislarni shakllantirishga bog’liqdir. Yosh avlodni oilada komil inson qilib tarbiyalashdek yuksak va mas’uliyatli vazifa ota-onaga, oiladagi kattalarga yuklatilgandir.
Oilaviy turmushda odamlarga, mexnatga narsalarga va o’z-o’ziga bo’lgan nisbatan munosabatlarni ifodalovchi xarakter xususiyatlari tarkib topa boradi. Shuning uchun oila jamiyatning boshlang’ich buguni sifatida yosh avlodning axloqi, qobiliyati, aql zakovati xulqi yurish-turishi, xatti-harakati, muloqoti, e’tiqodi, va dunyoqarashlariga yuqori darajada tarbiyaviy ta’siri ko’rsatish imkoniyatiga ega.
Oila. Yurtimizda oila hamisha davlat himoyasida va oliy qadriyatsifatida e’zozlanadi. Oila ijtimoiylashuvning asosiy va muhim o’chog’i bo’lgani uchun ham uning shu muhitda tarbiyalanayotgan yoshlar e’tiqodi va dunyoqarashidagi roli sezilarlidir. Respublikamizda «Oila» yili deb elon qilinishi, «Oila» ilmiy-amaliy markazi o’z faoliyatini boshlashi jamiyatda, yoshlar tarbiyasi borasida oilaning roli va mas’uliyatini oshirishga qaratilgan muhim tadbir bo’ldi va ularda yurtga, Vatanga,yaqinlarga sadoqat, muhabbat hislarini tarbiyalash orqali dunyoqarashlari mazmuniga ham ijobiy ta’sir ko’rsatdi.
Agar bola birinchi sinfga borishni boshlasa, ota-onalar odatda bir oz tinchlanib, seskanib ketadi (hamma narsa emas, albatta) maktabda o'qishni boshladi. Ammo hech bo'lmaganda bolaligingiz va yangi sharoitlar, rejim va jamoaga moslashdi, hatto erta dam olishga ham.
Va maktab hayoti va o'quv jarayonining o'zi juda ko'p qiyinchiliklarni keltiradi. Ha, yangi yosh bosqichi kattalarni ko'rib chiqish muhimdir. Buni 7-8 yoshli bolalarning tarbiyasi bo'lishi kerakligini tushunish kerak.
Bu yoshda bola o'zini anglash orqali kuchaytiriladi, uning nuqtai nazarlari atrofdagi narsalar va hodisalar bo'yicha shakllanadi. U kelajakda kim bo'lishni istaganligi haqidagi mulohazalarini bildirishi mumkin.
Yosh maktabda kattalar, shu jumladan ota-onasining xatti-harakatlariga tanqidiy munosabatda bo'lishga qodir. U ma'lumotlarni har xil manbalarga taqqoslashni boshlaydi (ota-onalar, o'qituvchilar, tengdoshlardan ommaviy axborot vositalaridan) kattalar pozitsiyasining haqiqatiga shubha bildira oladi, o'z xulosalarini beradi.
8 yoshida bola allaqachon ota-onaga kamroq etib boradi va ko'proq tengdoshlar bilan muloqot qilishga intiladi. Bu do'stlik va jamoaviy faoliyatga bo'lgan ehtiyojini oshiradi. Shu bilan birga, bolaning individual qobiliyatini aniq baholash muhimdir. Ko'p bolalarni allaqachon sevimli mashg'ulotlari bor: ular krujkalar, sport maydonlarilari, musiqa maktablari yoki raqs studiyalariga boradilar.
Bolalar 8 yoshida maktabga moslashadilar, ammo hali ham tezda charchoq va dam olish uchun katta ehtiyoj saqlanib qoladi. Bolalar allaqachon xushmuomalik qoidalariga rioya qilish, darsdagi xatti-harakatlarini jamoat joylarida boshqarishi mumkin.
Agar bolada inqiroz davri bo'lsa, ijtimoiylashuvda qiynalsa ota-onalar mehr bilan qarashlari kerak. Ularning xatolari va noto'g'ri ta'lim usullari bola ruhiyatiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.!
Bolalikda olingan psixologik shikastlanish kamchilikning murakkabligini rivojlantirishiga olib kelishi mumkin. Bola o'z do'stlarini o'zi tanlashi kerak. Uni qanday do'st bo'lish kerakligi haqida gapirish uchun uni ozod qilishning hojati yo'q. O'g'il bolalar har doim hurmat qilinadigan tengdoshlar bilan aloqa qilishadi.
Ota-onalar farzandlariga ishonishni o'rganishlari kerak. Ko'pincha kattalar va muammoning ko'lamini oshirib yuborishadi. Bolaga g'azabni tashlash mumkin emas. Har qanday vaziyatda siz taslim bo'lishingiz kerak.
Ota-onalar ba'zan bolalar orqali amalga oshirilmagan orzularini amalga oshirish uchun harakat qilishadi. Agar dadam suzish bo'yicha chempion bo'lishni xohlagan bo'lsa, lekin u buni amalga oshira olmadi, u o'g'lidan sportchini tayyorlash uchun harakatda bo'ladi. Bola o'zini tushunishi, nima qilish kerakligini va hayotni unga nima bag'ishlash kerakligini tushunishi kerak. Ona va otasi o'g'lining tarbiyasi bilan shug'ullanishlari kerak.
Ota-ona bolaga nisbatan haddan ziyod g’amxo’rlik (giperproteksiya) e’tibor ko’rsatilgan oilada bola “Meni sevishadi va men kerakman, ular meni deb yashashadi”, degan tasavvur mavjud bo’ladi. Bunday oilada bolalar o’zlarining borligidan, tug’ilganligidan mag’rurlanib yashaydi va shuning uchun har qanday tilak va xohish amalga oshishiga ishonadi. Odatda bunday bolaning tug’ilishini ota-ona uzoq vaqt kutgan bo’ladi va buni ular hadeb bolaga eslataveradi, shuning uchun ham bola juda egoist bo’lib ulg’ayadi.
Yuqoridagi holatning aksi, yani bolaga nisbatan e’tiborsizlik, mehrsizlik bo’lgan oilada bolaning tasavvuri quyidagicha bo’ladi: “Meni yoqtirishmaydi, lekin men o’zim harakat qilib, ularga yaqinlashishim kerak”. “Men yaxshi bola emasman”, degan tasavvur odatda bolada qator jiddiy salbiy sifatlarning paydo bo’lishiga olib keladi. Masalan, o’ziga bo’lgan bahoning pastligi, o’zini aybdor deb hisoblashning yuqoriligi, ko’p narsalardan hadiksirash, ayb ish qilib qo’yishdan cho’chish, kayfiyatning beqarorligi va shunga o’xshash.
Rus tadqiqotchilarining ko’pchiligi oilada ota-onaning bolalar munosabatlariga yoki juda keng, yoki bolaning psixik rivojlanishi umumiy nuqtayi nazardan juda tor manoda yondashadilar. Masalan, ular asab buzilishlari paydo bo’lishi, ruhiy holatlarning namoyon bo’lishi,ijtimoiy moslashuvdagi muammolarni, himoya mexanizmlari shakllanishiga tasiri jihatlaridan o’rganib chiqqan.
Ota-onalar va farzandlar o’rtasida yuzaga keladigan nizolar. Bunday kelishmovchiliklar uchun zamin bo’lib quyidagilar xizmat qiladi. Dunyoqarashlari orasidagi mavjud farqlarni hisobga olmasligi. Yoshlarning bo’sh vaqtini mustaqil tashkil etilishi. Do’stlar tanlashdagi mustaqilligi, hissiyot sohasidagi mustaqilligi, modaga, bugungi kuntalabiga mos kiyinishi, kasb tanlashdagi mustaqilligi, umr yo’ldosh tanlashda mustaqillik uchun ota-onalari bilan ba’zan kurash olib borishning xush kelmasligi. Ota-onalar ichkilikka ruju qo’yishi yoki or-nomusni yig’ishtirib qo’yib, buzuqchilik qilish. Ba’zi bolalarni mehnat qilishga o’rgatmaganlik va buning oqibatida yengil-yelpi hayot kechirishga o’rganib qolishi. Ayrim yoshlarning farzandlik burchini unutib qo’yish va hokazo. Ota-onalik psixologik-pedagogik bilim saviyalari yetarli darajada emasligi natijasida yuzaga kelgan kelishmovchiliklar.
Ota-onalar va bolalar munosabatiga oid yuqoridagi kabi kamchiliklar natijasida oiladan halovat yo’qoladi, o’rtaga sovuqchilik tushadi.
Bugungi kund 7-8 yoshli bolalarning ijtimoiy psixologik moslashuvidagi muammolarni o'rganib tahlil qilish natijasida shular ayon bo'ldiki bu jarayonda ota-onalarning o'rni yuqori va ajralmasdir. Ko'p hollarda ota-onalarning bolada bo'layotgan o'zgarishlarga bo'lgan notog'ri munosabati tufayli bolalar moslashuv jarayoniga qiynaladilar va murakkablikka duch keladilar.
Shu o’rinda ta’kidlash joizki 7-8 yoshli bola yangi muhitda hayot boshlaydi bu holatga ko’nikishi uchun esa ota-onalar o’z tajribalariga suyangan holatda ko’maklashmoqlari lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
