I psixodiagnostika ha’m eksperemental psixologiya pa’nine kirisiw joba

Psixodiagnostik metodikalardin’ isenimliligin aniqlaw arqali

onin’ sipatlilig’i ko’rinedi

Pikir
Sebep
MIsal
Uliwmalastiriw

“Konseptual keste”

Psixodiagnostik metodikalar juwap beriwi kerek bolg’an psixometrik talaplardi ta’riyplen’.”TAT” metodikasi misalinda t’ariyplen’

Talaplar	Usinislar
Validlik
I’senimlilik
Reprezentativlik

V . BILIW PROTSESSININ’ PSIXODIAGNOSTIKASI

Joba :

5. 1. Diqqat psixodiagnostikasi .

5. 2. Diqqat psixodiagnostikasinda korrektur sinaw ha'm Gorobov Shulte jadvallarinen paydalaniw misallari.

5. 3. Diqqat psixodiagnostikasi ushin intelekt testlerinin' ayrim subtestlerinen paydalaniw imkaniyatlari .

5. 4. Este saqlow psixodiagnostikasi .

5. 5. Qiyaldi diagnostika qiliw metodleri .

Maqset:

Talabalarda diqqat, este saqlow, qiyal, diagnostikasi haqqinda tu'sinik payda qiliw .

Waziypa :

Talabalarda diqqat , este saqlow , qiyal diagnostikasi haqqinda dunya qaraslarin riwajlantiriw arqali mutaxasis shaxsin riwajlandiriw .

Tayansh tu'sinikleri :

Biliw - psixik ko'rinisi pratsesinde, bilimlerdi iyelew ha'm o'zlestiriwdi iyelew ha'm o'zlestiriwdi taminlewdi , biliwge qizig'iw - aqliy intelektual xislar mahsuli, bul adamnin' atrapdag'i du'nyani biliw ehtiyaji tarepinen payda boladi .

Diqqat - animizdin'belgili obyektejo'neltiriwha'm onda toplaniwdan ibarat psixik halat . Diqqat iqtiyariy, ixtiyariydan son' tu'rlerge ajraladi .

Diqqattin' turaqlilig'i - diqqattin' belgili obyektke uzaq waqit dawaminda mutassil qaratiw imkani .

Diqqattin' ko'lemi - bir waqittin' o'zinde diqqat bir neshe obyektlerge qarow imkani.

Diqqattin' bo'liniwi - diqqat bir waqitta bir neshe obyektge yaki obyektlerge qaratiliw imkaniyati.

Diqqattin' ko'shiwi - diqqatti iqtiyariy rawishte bir obyektden ekinshi obyektge ekinshi obyektge ko'shiriw .

Qiyal - Bar bolg'an oylar tiykarinda jan'a obrazlardi jaratiwdan ibarat psixik sawleleniw pratsesiden biri. Ol iqtiyarsiz ha'm iqtiyariy , ijadiy qiyaltu'rlerine ajraladi.

Este saqlow - sawlelengen narse ha'm qublislar , tajriybeni este qaldiriw, este saqlow, ha'm za'ru'r bolg'anda eske tusiriwden ibarat psixik protses.

5.1. Diqqat psixodiagnostikasi.

Shaxsti psixologik u'

yreniwde eksperemental medodikalar toplami qollaniladi. S. Ya .Rubenshteyn ( 1970 ) ; B. V .Zeygarnik (1976) ; V.M.Breyxer (1976) ; E. K. Sokolova (1980) ; L. V. Burlachuk , S.M.Morozov (1989) . Biraq balalar tajriybeni psixologik diagnostika qiliw metodlarina arnalg'an a'meliy maslahatlari ju'da az. (I. A. Sikorskiy, 1901; E. Klapared 1911 ; K. N. Kornilov , 1921 ; I. V . Kruk , 1983 ;A.S. Spivakovskaya ,1988) . Pedagogika universitetleri ha'm institut talabalari ushin pedagogik xizmet a'meliyatinda qollaw mu'mkin bolg'an aniq psixologik metodlardi beretug'in oqiw qollanbalar joq . Psixologiya boyinsha bar bolg'an oqiw qollanbalar ese talabalardi balalardi psixologik uyreniw metod ha'm metodikalar menen ju'da az da'rejede tu'sindiredi .( V.S.Muxina , 1985; M.V.Gamezo ,I.A.Domashenko ,1986) .

Erte balaliqdawrinin'psixodiagnostikasi tu'rli jas da'wrinde bala riwajlaniwini bahalow imkanini beretug'in psixik riwajlaniwi meyarina mas yamasa mas emesligin aniqlow , bar bolg'an meyardan shetke shig'iwlarin aniqlow ,oni du'zetiwdin' individul sharalarin jobalastiriw ha'm aldini aniqlow boyinsha zatlar ha'm metodlar toplaminan ibarat .

Tu'rli jas da'wrindegi balalar grupalarin tekseriwdepsixodiagnostika metodikalari o'z qasiyetlerine iye . Misali , shaqalaqliq da'wrindegi balalardi tekseriwde sensomotor ha'reketlerdi uyreniwge mo'ljellengen metodler qollqniladi : basti uslap turiwi predmetlerdi uslowi , otiriw artqa qarowi ,predmettin arqasinan ko'z menen qarowi ha'm basqalar . (A.Anastazi ,1982) .3jastan 6 jasqasha bolg'an balalardi tekseriwde ansat ha'reketti awzeki qollanbani bajeriwde qaratilg'an tapsirmalar beriledi . Qalem , qag'az , plastilin ha'm basqa oqiw zatlar qollanilatug'in tapsirmalar bala ulkeygen sayin qiyinlasip bariladi.

Balani psixologik tekseriwde shet el ha'm sabiq iitifaq psixologlari paydalang'an ananawiy metodlardi ko'rip shig'amiz .

Sensomotor suwretlew ha'm diqqati uyereniw ushin metodikalar .

Insandin' sensomotor bag'dari tiykarg'i nerv protsesleri ha'raketshenligi tipini, iqtiyariy diqqat da'rejesini, iske qabilyatshanlig'inxarakterliydi. Belgili, bala hayatinin' da'slepki jillarinda fizikaliq ha'm ruwxiy sipatlardi sensomotor xizmet bas miy xizmettinde shartli reflektor alaqalarinin' g'aresizlendiriwge imkan beredi ( Ya.P.Frumkin, S.M.Livshits, 1979) . Olar usi menen birge temperament , erk , emotsiya qasiyetlerin de biliw psixik protsesslerinin' riwajlaniwina jardem beredi ( E.A.Golubeva, 1980; E.B.Ayurova , 1986).

Misali 1-2 jasli ballalar sensomotor bog'darin tekseriwde annanaviy metodlardan paydalanip , ol yamas abul ha'reket malakelerinin' qalay formalaniwina ,olardin' belgili jas da'wirdegi ortash ko'rsetkishi qansheli maslig'ina itibar beriledi. Ko'pshilik usi tajriybeler balalar motor ha'reket riwajlaniwindag'i keshigiwlerdi aniqlowg'a qaratilg'an boladi. Ha'reket riwajlaniwinda keshigiw barlig'i keyinshelik balanin' psixik riwajlaniwinda keshigiw payda boliwin obyektivlik zamini sipatinda qaraliwi kerek . Usi menen birge ,erte jurgen bala o'z tendaslarini hamme tarepleme qaldirip ketedi ,dep oylowda qate .Bala hayatinin' da'slepki eki jilindag'i uliwma fizikaliq riwajlaniwi balanin' keyingi aqliy riwajlaniwini aqliy riwajlaniwini belgilemeydi (P.H.Mussen, 1987) .

Balanin' sensomotor bag'darda riwajlaniw da'rejesi haqqinda onin' atrapindag'i tu'rli predmetler ,solardan, oyinshiqlar menen ha'reket qiliw qasiyetleri derek berip turadi. Oyinshiqlardan diagnostik qural sipatinda paydalaniw onin' otrap ortaliqtag'i qasiyetlerdi biliwge intiliw ha'm aktivlik da'rejesi de predmetten paydalaniwda ameliy ko'nlikpelerdi barlig'ini aniqlow imkanin beredi .U'lkenlew balani teksetiwde konkret psixologik metodlardan paydalaniw mumkin. Sebebi tap solda'wirden baslap , so'zli tapsirmalardi bajeriw boyinsha jol-joriqlardi tu'sine baslaydi , onda za'ru'r shaxsiy sipatlar formalang'an , biliwge qizig'iw riwajlang'an , ol u'lkenler menen birge eksperemental psixologik tajriybelerge qarag'anda ko'plew qosiliw halati boladi.

Segen doskasi.

Bul metodika oligofrenopedagogika tiykarshilarinan biri E.Segen ta'repinen islep shig'ilg'an bolip , balanin' formasin pariqlow qabiletini aniqlowg'a motorika qasiyetlerini uyreniwge qaratilg'an (N.A.SHivarev, 1970) . Qatti qag'az kartong'a 1- suwrettegifiguralar siziladi.

Keyin olar ixtiyatkarliq penen qiyip alinadi. Ha'r bir variant bir birinen quramallig'i menenajralip turadi: 1- daskada 10 ta ha'r qiyli putin figuralar bar ; 2- doskada 2 ta figura bolip , olardin' ha'r birinde eki bo'limnen ibarat ; 3- doskada ha'r bir eki ha'm ush bo'limden ibarat 4 ta figura ; 4- doskada eki bo'limden ibarat 5 figura .

Balag'a 10 sekund da'waminda doska ko'rsetiledi. Keyin doskadag'i figuralar stol ustine tu'setug'inday etip awdariladi. Eksperimentator , olardi aralastirip ha'r bir figurani o'z jayina qoyiwin soraydi. Ta'jriybe basinda eksperimentator 2-3 ulgini ko'rsetip beriwi mu'mkin . Keyin balanin' o'zi tapsirmani qalay bajerip atiripg'anidiqqat penen guzetedi. Bunda bala <> siyaqli ha'latlar qiladimi , figuralardi jayina qoyiwda bala qansheli diqqat itibarli , ol qansheli uyrenedi, tajriybeshi usi siyaqlilarg'aitibar berip guzetiw kerek , birinshi tapsirmani orinlang'annan son' , keyingi qiyinlow tapsirmalarg'a o'tiledi. Sinaliwshinin' ha'r bir tapsirmani bajeriw waqti , onin' qilg'an ha'reketleri maxsus qag'azg'a jazip bariladi.(3- keste ) Sinaliwshi tapsirmalardi o'zi ba'jere almasa , 1 minuttan son' og'an jardemlesiw mu'mkin.

3-keste .

Figuralardi jaylastiriw boyinsha tapsirmalardi bajeriw nizami

Doska N _	Sinaliwshi ha'reketleri	Ko'rsetilgen jardem tu'ri	Tapsirmalardi ba'jeriw waqti.

Bul metodika juda ansat bolip , 3 jastan u'lken balalardi tekseriwde paydalaniw mu'mkin . Balalar figuralardi oyin dep qabil qilip bul tapsirmalardi qizig'ip orinlaydi.

Peron-Ruzer metodikasi.

Metodika quriw -jasow qasiyetleri , maqsetke jo'neltirilgen ko'nlikpelerdi iyelew imkaniyatin' , ha'raketlerin jan'a usillarin o'zlestiriwge mo'ljellengen . Bul metodika jardeminde iqtiyariy diqqat ko'lemi , onin' turaqlilig'i bilip aliw mu'mkin . Ta'jriybe o'tkeriw ushin 10 qatardan gemetrik figuralar sizilg'an arnalg'an qag'az beti aldinnan tayarlanadi (1- ilova).

Joqaridag'i to'rtte figuralarg'a tu'rli figuralar qoyip shig'ilip qag'azdag'i basqa figuralar da tap saondaybelgiler qoyip shig'iladi sinaliwshig'a mirat etiledi . Ol o'z ha'reketlerin u'lgi menen salistiriwi mu'mkin . Aling'an na'tiyjelerdi tahlil qiliw ha'm qayta islewde 100 te figurani siziwg'a ketken waqit , itimali bolg'an qateler sani , tapsirmani bajeriw xarakterlerini tahlil qiliwda jas meyorini esapqa aliw za'ru'r (4- keste) .

4-keste .

7-8 jasli balalar ushin Peron-Ruzer metodikasi boyinsha qag'azdi toltiriw nomalari (M.P.Kononova na'tiyjeleri) .

To'ltiriw waqti	Qateler sani	Sipati (%) O
1minut 15 sekund	-	100
1minut 45 sekund	2	60
1minut 50 sekund	3	50
2minut 10sekund	6	20

Bunda sinaliwshinin' shalg'ig'anlig'i , isti dawam ettiriw za'ru'rligi haqinda esletkenligi ha'm basqalar itibarg'a alinadi.

Diqqattin' ko'shiwi uzaq dawam etetug'in aqliy iske qabiliyatini uyreniw maqsetinde I.V.Kruk (1986) ta'repinen usinilg'anmetodikanin' o'zgertilgen variantin qollow mu'mkin . O'nin' mazmuni to'mendegishe : bala1-qag'azdi toldirg'annan son' , toltiriw qollanbasi o'zgertirip , 2- qag'az usiniladi ; usi belgilerdi basqa gemetrik figuralarg'a qoyip shig'iw kerek . Keyin3-qag'az ko'rsetiledi : taq qatarlar 1-qag'az ulgisi boyinsha , jup qatardi 2-qag'az ulgisi boyinsha toltiriladi. Oling'an na'tiyjeler to'mendegishe qayta islenedi. 1 ha'm 2- qag'azdi toltiriw ushin ketgen waqit arasindag'i parq waqit jetispewshiligi -E ni aniqlow arqali a'melge asiriladi:

E= t1 + t2

Bul jerde t- qag'azlardi toltiriw ushin ketken waqt . Bunnan tisqari ,qateler parqi (XF) to'mendegi formula menen a'niqlanadi

XF =3K-/IK+2K/;

Bul jerde k ha'r bir qag'azdi toltiriwdag'i qateler .

Qateler parqi ko'rsetkishi iqtiyariy diqqat da'rejesinin' pastligi , aqliy is qabiliyatinin' jamanlig'i tarezisi sipatinda qaraliwi mu'mkin .

Balalar bul tapsirmalardi qizig'ip orinlaydi ,jaqsiraq na'tiyjelerdi orinlowg'a ha'reket etedi intiladi. 5-6 jasli balalr qag'azdi toltiriwdi joqaridag'i 4 ta figurag'a qarap orinlaydi. 9-10 jasli oqiwshilar bolsa 1 minuttan son' bul islerdi eslep qalip g'aresiz orinlaydi.

5.2.Diqqat psixodiagnostikasinda korrekrur sinow ha'm Gorbov

Shulte jadvallarinen paydalaniw metodikasi.

Bul metodikadan diqqattin' ko'shiw ha'm bo'liniw qasiyetlerini sensomotor reaktsiyalar tezligini uyreniw ushin paydalaniladi . Sinaliwshilarg'a 1den 25 ge shekem sanlar iqtiyariy jaylastirilg'an 5 te jadval ketpe ket ko'rsetiledi (2- Ilova) .

Bul sanlardi tartip penenizlep ko'rsetiliwi ha'm dawis shig'arip aytiliwi kerek . Ha'r bir tapsirmani orinlow waqti tajriybe nizamina jazip bariladi (5- keste) .

sinaliwshi xizmetinin' ko'lemin ba'halowdan tisqari sensomotor reaktsiyalar tezliginin' sipatiy tahli ha'ma'melge asiriladi. <> bo'limene sinaliwshi o'zini qalay tutqani verval ha'm emotsianal reaktsiyalar jazip bariladi . 6-7 Jasli balalar ushin bir jadvalni 1-1.5 minut qarow meyoriy esaplanadi , ortasha oqiwshilar ushin 45 sekunddan 1minutqasha meyar esaplanadi . U'lken bag'sha da'wrindegi balalar ha'm 1-2 klass oqiwshilari bazi sanlarini shalkestirp jiberedi . 10-12 Jasli balalar ushin sensomotor reaktsiyalar tezligi asiwi ,ha'reketlerdin' avtomatlasiwi xarakterlidir .

5-keste

Shult jadwelinen paydalaniwda tajeiybe nizami.

N _ keste	Tapsirmalardi orinlow qasiyetleri	Waqit ( sekund )

Ha'r bir ta'psirmani orinlow qasiyetleri de 5 ta keste boyinsha aling'an na'tiyjeler taqilap ta'jriybeshi nerv protseslerin o'zgertiriwini , fizikaliq ha'm ruwhiy zerikiw hadiselerin aniqlaydi Misali , eger ha'r bir keyingi tapsirmani orinlow waqti asip barsa , tez sharshow , iqtiyariy diqqat da'rejesinin' pa'seygenliginnen dalalat beradi . Bul metodikadan paydalaniw balalardin' diqqati qasiyetlerini ta'jriybede uyreniw imkanin' beredi.

Krepelin boyinsha sanow ha'm esaplow .

Bul metodikadan quramali sezgi ha'reket reaktsiyalarini ,is qabiletiniiqtiyariy diqqat tu'raqlilig'ini psixik protsestin keshiwinin' tezligin aniqlow ushin paydalaniw mu'mkin. Bul metodikani qollow ushin sinsliwshi bir neshe onliqlar ishinnen en apiwayi arifmetik operatsiyalar - qosiw ha' ayiriwdi biliwi kerek . Krepelin metodikasinda sinaliwshig'a qosiliwi ha'm ayriliwi kerek bolg'an sanlar jupti jazilg'an arnowli qag'az usiniladi .

Krepelin boyinsha esaplowda , ( misali 30 ta 3 geshe , 100 den 7 geshe ) ta'jriybe nizaminda toqtap qaliwdin uzaqlig'ini ha'm qateler xarakteri qayt etip bariladi.

Misali : 30- 3....27....24....21....19 *....18....15....12....9....6....3....0

Qateler esaplowlar de esapqa alip (*) menenbelgilep qoyiladi, sinaliwshilarg'a qatelerdi tuwirlow usiniladi. Waqit noqat penen belgileniledi. Qag'iydag'a ko're <> shartli rawishte 1 minutqa tuwri keledi .

Sonda qayt etiwi za'ru'r , bul metodika aqliy is qabiliyati jadvalligini uyreniwgede mo'ljellengen . Bajerilgen qosiw ha'm ayiriw sani ko'pligi aqliy ma'lekenin' avtomatlasqanlig'inan ,diqqatti uzaq waqit bir narsege toplay aliiw qabileti barlig'inan dalalat beredi. Orinlang'an tapsirmalar saninin' kemligi , kop toqtap qaliw aktiv diqqattin turaqli emesliginen psixik tez sharshowg'a mayillig'inan derek beredi.

Burdon korrektor sinowi.

Baslang'ish ha'm joqari klass oqiwshilari aktiv diqqattin' qasiyetlerini , onin' ko'shiwshi qasiyetlerini uyreniw ushin B.Burdonin' korrektor sinowi metodikasinan paydalaniw mu'mkin . Bul metodikada diqqattin terbeniwi , ko'shiw analizatori uzaq waqit ishlag'anda bir qiyli ko'riw qozg'atiwshilarg'a qarag'anda sinaliwshilardin' sharshowin aniqlowg'a imkan beredi. Bunin' ushin P.A.Rudik ta'repinen o'zgertirilgen Burdon testi arnowli qag'azda ko'rsetiledi. Qag'azda ha'ripler tasodifiy rawishte jazilg'an bolip sinaliwshi olardin' ekewin to'rtewini oshiriwi kerek . Bunda eksperimentator ha'r 30 , 60 sekund sinaliwshi qalemi turg'an jaydi belgilep qoyadi , usi menen birge xamma ta'psirmani orinlow ushin ketken uliwma waqit da esapqa alinadi .

Ta'jriybenibir sinaliwshi u'stide individual ha'm topar menen o'tkeriw mu'mkin. Ta'jriybeni orinlowdan aldin , sinaliwshig'a ko'rsetpe beriledi ha'm 1 minut dawaminda sinig'iw qilip u'yretiledi , shinig'iw lardan son' sinaliwshi tiykarg'i wa'ziypani orinlowg'a kirisedi . Ta'jriybe 5 minut dawam etedi ( 3- ilova).

Ta'jriybe na'tiyjelerini qayta islew arnowli qag'az arqali a'melge asiriladi. Onda o'shiriletug'in ha'ripler orni ha'm o'shiriletug'in ha'ripler sani on ta'repte ha'r bir qatarg'a o'tkende bul oshiriletug'in sanlardin' jiyindisi shep ta'repte beriledi . Kalit (bank)ti sinaliwshi qag'az ustine qoyip ta'jriybeshi miqdariy tahlilni ansat alip bariwi mu'mkin .

Korrektur sinowdi orinlow na'tiyjeleri (diqqattin' toplang'anlig'i , ta'psirmani orinlow tezligi , diqqatin' ko'shiwi ) ni miqdoriy aniqlow mu'mkin . Diqqattin' toplang'anliq da'rejesi (K) ni to'mendegi formula ja'rdeminde esaplow mu'mkin :

K= P1-P2-P3 / P *100%

Bul jerde P1 - tuwri o'shirilgen ha'ripler jiyindisi ;

P2 -o'shirilmey qalg'an ha'ripler jiyindisi ;

P3 - natuwri oshirilgen ha'ripler jiyindisi ;

P - o'shiriletug'in ha'ripler AMKZ lardin' uliwma jiyindisi .

Diqqattin' toplaniw da'rejesi (K) ni toplow ushinuliwma ha'm isinin' ha'r bir minuti boyinsha (K1 ,K2, K3, K4 ,K5) lerdi esaplow mu'mkin .

Psixotexnikada diqqattin'toplaniwi (K)ni sipatiy ba'ha'lowda to'mendegi ta'reziler qabil qilinadi : ju'da jaqsi -81-100% , jaqsi -61-80 , orta -41-60%, jaman-21-40% , ju'da jaman -0-20%

Ta'psirmani orinlow tezligi ko'rsetkishi (A) to'mendegi formula menen aniqlanadi :

A = S / t

Bul jerde S - sinaliwshinin' korrektur jadvalda islegen bo'limi ;

t - orinlag'an waqit .

Diqqattin' ko'shiwinuyreniw ushin sinaliwshig'a korrektur jadvaldagi taq ha'm jup qatardag'i ha'r qiyli ha'ripler toplamini o'shiriw mirat etedi . Diqqattin' ko'shiw da'rejesi (C) to'mendegi formula menen aniqlanadi :

C = S0 / S * 100.

Bul jerde S0 - xate islegen qateler sani ;

S - sinaliwshi jadvalda islegen qatarlardin' u'liwma sani.

Ta'jriybe na'tiyjelerini grafik ta'rizde suwretlew mu'mkin. Bunda absissa oqina -jumis tezliginin' o'zgeriwi (Belgili waqit birliginde qarap shig'ing'an ha'ripler sani ) ha'm ordinata oqina aniqliqtin' o'zgeriwi ( usi waqit aralig'inda ha'ripler sani ) jaylastiriladi . Bul diqqattin o'zgeriwshenligi xarakterdin' riwajlaniwini gu'zetiw imkanin beredi . Tu'wri o'shirilgen ha'ripler sanina qarap diqqat tu'raqlig'i da'rejesi haqinda qulasa qiliw mu'mkin . Qateler qag'azdin' hamme jerinde barlig'i diqqattin terbeniwi haqqinda mag'liwmat beredi . Eger ta'jriybe aqirinda qateler ko'beyip ketse , bul diqqattin' uliwma kushsizligi , jumis qabiletinin' to'menliginen derek beredi . Ta'psirmani tez ba'jeriw ha'm qatelerdin' joqlig'i oqiwshida iqtiyariy diqqat tu'raqlig'inan derek beredi .

Bag'sha jasindag'i balalarda bul ta'jriybeni o'tkeziw ushin fransuz oftalmologi E.Landolt ta'repinen korrektor sinowinin' uziklerge tiykarlang'an o'zgertilgen variantti qollaw mu'mkin .

Ta'jriybe qag'azi tu'rli ta'repke qaratilg'an - uziklerdin' tasodifan toplaminan ibarat (4 - ilova ).

Ta'jriybe ha'm onda aling'an na'tiyjelerdi qayta islew , ta'p B.Burdon kestesi metodikasinday alip bariladi .

5.3.Diqqat psixodiagnostikasi ushin intellekt testlerinin' ayrim

subtestlerinen paydalaniw imkaniyatlari

Koss kubiklari .

Bul metodika 1923 - jili S.C.Koss ta'repinen usinilg'an bolip , fazada is tutiw , diqqat , ziyreklik , quriw , jasow qasiyetlerinu'yreniwge mo'ljellengen . Bul metodika D.Wecheslerdin' (1939 ,1955) metodikasi aqildi tekseriw subtesti sipatinda kiritilgen . Adette oni u'lkenlerdi tekseriwde qollaniladi , biraq usinday ta'psirmani balalar da qizig'ip oynaydi . Balalar berilgen u'lgige ko're kubiklardan figuralar jasowi kerek ( 5 - ilova ).

Ta'jriybe o'tkeriw ushin bir qiyli boyalg'an plastmasa yamasa taxta kubikler kerek boladi. Kubiklerdin u'lkenligi 3 x 3 sm , formasi ha'm reni ha'r qiyli figuralar sizilg'an 10 ta su'wret kerek . Sinaliwshi ushin ko'rsetpe: << Usinday figurani to'rtte kubiktan jasap ko'r >> . Suwrettin birinshi ulgisi ko'rsetiledi ha'm sinaliwshi miret etilgen figurani kubiklardan jasay baslaydi .

Kubiklardi suwret ustine qoyip , ta'psirmani orinlowge bolmaydi . Waqit esapqa alinadi . Ta'jriybeni orinlow aniqlig'ina ha'm uzaqlig'ina baylanisli ra'wishte miqdariy ba'ha qoyiladi .

Bag'sha jasindag'i ha'm baslang'ish klassdag'i balalar ta'psirmani orinlag'anda azmaz jardem beriw mu'mkin . Bala eger qiynalsa , 1-2 figurani jasap ko'rsetiw kerek . Bunda eksperimentator tek jasap ko'rsetpesden , quriw printsipinin' da tu'sindiredi. Figurani jasap bolg'annan son' eksperimentator kubiklerdi buzip taslaydi ha'm sinaliwshig'a g'aresiz ra'wishte jasowin aytadi . Ta'jriybe qararinda ko'rsetilgen jardem ha'm orinlang'an waqit jazip qoyiladi.

Link kubi

Bul metodika diqqat turaqlig'ini , ziyreklikti , emotsiyali reaktsiyani aniqlowg'a imkan beredi . Ta'jriybe o'tkeriw ushi 3 x 3 sm. u'lkenlikte bir qiyli 27 kishi kubiklerden ibarat kubik kerek . Kishi kubiklardin' ta'repleri 3 qiyli ( qizil , jasil, sari ) ren'lerge boyalg'an boladi ,olardin' sirtqi ta'repten bir qiyli ren'degi u'lken kubik jasow mu'mkin bolsin.

Balag'a bir qiyli kub ko'rsetiledi ( misali, qizil, ) son' buzip ta'slap , ta'p sondayini jan'e quriw kerek ekenin aytadi. Eksperimentator qosimsh ra'wishte balag'a , eger ol qizil ta'repin ishkeride qaldirsa , onda qizil ren'i sirtqi ta'repte emesligi aytiladi . Ta'psirmani orinlow waqtinda sinaliwshinin' ziyrekligine , oqiwshanlig'ina , tez bajeriwine , emotsiyasina itibar beredi . Bulardin' hammesi aldinnan tayarlang'an ta'jriybe qararina jazip qoyiladi , sinaliwshi quriw usilini qansheli tez o'zlestirgenligi ha'm jazip qoyiladi , ush ta'repten qizil kubikshani muyishlerine , birew de qizil ta'repi joq kubikti ortag'a jaylastiriw kerek . Sinaliwshi 3-4 kubikti qolg'a alip , quriw usilini jaqsi tu'sinbegen bolsa , onda aytip jardem ko'rsetiledi . Biraq bul balanin' ziyrekligi az riwajlang'aninnan derek berdi .

Eksperimentator bala ta'psirmani orinlap atirg'anda onin' ha'reketlerini , halatini , diqqat qasiyetlerini guzetip , jazip baradi . Misali , diqqattag'i qateler to'mendegishe boliwi mu'mkin :

a) bul kubiktin'jayini tu'wri aniqlap , sinaliwshi oni natiwri aylantirip jiberiwi mu'mkin , usinan son' qateni tu'wirlow qiyin boladi ;

b) ortag'a eki qizil kubik qoyip qoyilsa ha'm usinan qate boliwi mu'mkin ,ortag'a tek bir ta'repinde qizil bar kubiklardi qoyiw kerek .

Bul qateler diqqattin' qiyalparaslig'inan tu'raqli emesliginen derek beredi .( S.YA.Rubenshteyn , 1970). Bul wa'ziypani orinlowda balalar eki usildi qollaydi. Birinshi muvaffaqiyatsizraq bolip , sinaliwshi na'wbettegi jaydi toltiriw ushin kubik izleydi . Ekinshi usilda , sinaliwshi ha'r bir kubiklerdi qolina alip , onin' ushin mas jaydi izleydi . Adette ta'psirmani orinlow di birinshi usil menen baslaydi , biraq azmazdan son' ekinshi usil menenta'psirmani orinlowg'a kirisedi .

Balalar kubikti quriwda tu'rlishe mu'nasibette boladilar . Misali, 3-4 jasli balalar qollanbani darrew tu'sine almaydilar ha'm olardin' ko'pshiligi ta'psirmani orinlowda ta'rtipsiz ha'reket etedi . 6-7 jasli balalar bolsa , qatelerge jol qoysalar da , diqqat penen, ta'rtiplirek ha'reket qiladilar . Baslang'ish klass oqiwshilari da ta'psirmani orinlowda qatelerge jol qoyadilar . Biraq olar bul ta'psirmani tezrek orinlaydi 10-11 jasli balalar qollanbani jaqsi tu'sinediler , o'z qatelerin o'zleri tu'sinediler .

5.4. Este saqlow psixodiagnostikasi.

Ha'mme jastag'i balalarda este saqlow ju'da kushli riwajlanadi . Kishi jasdag'i balalar da waqit ha'm fazani jaqsi pariqlay aladilar , so'z baylig'da artip baradi . Olardin ha'mmesi balanin' u'lkenler menen tendaslari menen so'ylesiwi na'tiyjesinde payda boladi . Este saqlowdin' riwajlaniwi bala menen islewde talimnin' qaysi metodlari ustinligine ,oni orap turg'an ortaliq qabil etiw obrazlari menen qansheli << baylig'ina >> baylanisli . Materialdin' sezgi organlarina ta'sir etiwi , qabil etiw qasiyetlerini esapqa alg'an halda ko'riw, esitiw , uslap ko'rip biliw ,iys biliw da'm biliw este saqlowlarg'a ajraladi. Materiani este saqlap qaliw ha'm oni qayta eske tu'siriwge baylanisli ra'wishte ha'reket , mexanik , obraz(assotsiativ), aqliy , emotsiyali este saqlowlarg'a ajratiladi. Mag'liwmatti uzaq saqlowlig'ina baylanisli ra'wishte qisqa mudetli (operativ) ha'm uzaq mudetli este saqlowlar ajratiladi . Mag'liwmatti este alipqaliw , insan ta'repinen birar maqset qoyilmastan iqtiyariy este alip qaladi . U'liwma este saqlang'an materialdi este saqlap qaliw ,este saqlow ha'meske tu'siriwden ibarat pratses bolip , bul ta'rtibli bo'limlerdi ha'r dayim riwajlaniwini ta'la'p etedi. Psixologiyada este saqlap qaliwdi uyreniw ushin arnowli metodikalar bar.

<>

Balag'a izbe -iz to'mendegi A ha'm B suwretler ko'rsetiledi.

Balag' suwrettin' A ha'm B bo'limlerin ko'rsetkennen son' og'an trafaret formasi usiniladi ,baladan 2 - su'wrettin' ha'r bir bo'lmindegi ha'mme siziqlardi usi trafaretde payda qiliwi ta'lap etiledi.

Ha'r eki ta'jriybe na'tiyjeleri sipatinda este saqlow arqali tu'wri qayta eske tusiretug'in siziq dep , ulgi sipatinda ko'rsetilgen siziqlardan uzinlig'i ha'm jo'nelisi sipatinan hesh qanday parq qilmaytug'in siziqlar qabil qilinadi (siziqlardan shetlesiw , onin' bukleniw ,mu'yeshlerin saqlag'an halda bir kletkadan almaslig'i kerek).

Tuwri eske tu'sirgen siziqlar sani ko'riw este saqlow ko'leminin' ko'rsetkishi esaplanadi .

<< Tezkar ko'riw este saqlowdi ba'halow >>

Este saqlowdin ' bul tu'ri misaldi sheshiw waqtinda tuwri juwapri aniqlow ushin kerekli xabardi shaxs qay da'rejede uzaq muddette este saqlay aliwi mu'mkinligi menen belgilenedi. Xabardi saqlap tu'riw waqti, tezrek este saqlowdin' qosimsha sipatlarig'a misaldi sheshiw waqtinda bala ta'repinen jol qoyilg'an qatelerdi de kiritiw mu'mkin . ( Qate degende misaldi sheshiw ushin kerek bolg'an xabardi saqlay almasliq siyaqli qasiyetler nazerde tutiladi). Balani tezrek ko'riw este saqlawini ha'm onin' ko'rsetkishlerini to'mendegi ta'jriybe menen aniqlow mu'mkin. Balag'a tartip penen 15 sekundg'a mo'ljellengen 6 tadan ha'r qiyli shtrixlang'an ushburshekler ko'rsetilgen kartochka usiniladi . Bala usinday kartoshkadanbirini ko'rip bolg'annan son' bul kartochka alip qoyilip , ornina 24 ta ushburshekti o'z ishine alg'an u'lken kartochka ko'rsetiladi . Bul kartochkada albette bala hazir ko'rgen 6 ta uchburshek de ko'rsetilgen .

Wa'ziypalardin' maqseti , bala bul kartochkalardag'i 24 ta ushburshekten alding'i 6 ta ushburshekti qidirip tapip , tuwri ko'rsetiwden ibarat (3 - su'wret ).

Ko’riw este saqlaw rawajlaniw da’rejesinin’ ko’rsetkishi,ma’seleni sheshiw waqittinnan (minutta esaplag’anda) qiling’an qa’teler sanin ayiriw ha’m olardin’ jiyindisina 1 sanin qosiw menen aniqlanadi.Bala ta’repinen qaysidir sebepke ko’re natuwri ko’rsetilgen u’shmu’yeshlikler qa’te dep qaraladi.Bul ko’rsetkish to’mendegishe aniqlanadi:ha’r biri 6 u’shmu’yeshlikti o’z ishine alg’an 4 kartoshkadag’i tuwri tabilg’an u’shmu’yeshlikler jiyindisin tawip,ol 4 ge bo’linedi, bul tuwri juwaplardin’ ortasha mug’dari esaplanadi.

Bul san 6 dan ayiriladi ha’m payda bolg’an na’tiyje qa’telerdin’ ortasha sanin aniqlaydi.Sonnan keyin balanin’ waziypani sheshiw ushin sariplag’an ortasha waqiti barliq waziypalardi sheshiw ushin sariplag’an uliwma waqitti 4 ke bo’liw arqali aniqlanadi. Balanin’ 24 u’shmu’yeshlikti kartoshkadan tuwri tabiwi ushin sariplap atirg’an waqittin’ aqirin biliw ushin tekseriliwshi:” Sen qolinnan kelgenshe waziypani sheship boldin’ba?” degen sorawdi beredi.Bala berilgen sorawg’a toliq isenim menen juwap berip, u’shmu’yeshliklerdi izlewdi toqtatsa g’ana ol o’z jumisin tamamladi,dep esaplanadi.Balanin’ uliwma( 24) kartoshkadag’i 6 u’shmu’yeshlikti taniw ushin sariplag’an ortasha waqit ol ta’repinen jol qoyilg’an qa’teler sanina bo’linse,izlenip atirg’an ko’rsetkishti qolg’a kiritiw imkaniyatina iye bolinadi.

Balanin’ uliwma (24 u’shmu’yeshli) kartoshkadan u’shmu’yeshliklerdi tuwri yaki natuwri tapqanlig’i tuwrisindagi xabardi aniqlaw protsesinin’ tezligin asiriw ushin 24 u’shmu’yeshlik ha’r birinin’ shep mu’yeshi astinda izbe-iz nomerlep shig’iw menen erisiledi.Ma’selen, birinshi 6 u’shmu’yeshli kartoshkag’a ( kartoshka nomeri rim sani menen 6awdan belgilengen). Uliwma (24 u’shmu’yeshli) kartoshkadag’i ;

1,-3,-8,-12,-14,-16,- u’shmu’yeshlikler birinshisine;

2,-7,-15,-18,-19,-21,- u’shmu’yeshlikler ekinshisine;

4,-6,-10,-11,-17,-24,- ,- u’shmu’yeshlikler u’shinshisine

5,-9,13,)kartoshkalardi 10 balli shkala arqali standart ko’rsetkishlerge o’tkiziw usilin usiniwi mu’mkin.