I-mavzu: kirish. Fanning o’rganish usullari. Rivojlanish tarixi. Tayanch tizimi odam skeletini sinflanishi reja

,
3rd Edition with
STUDENT CONSULT
Online Access 
Drake, Vogl
& M itchell 
2014. ISBN: 978-0-7020-5131-9 Human Biaology 
kabi olimlar xam o’zining ulkan
xissalarini qo’shib qo’ydilar. 
Anatomiyaning Rossiyada rivojlanishi Pyotr I nomi bilan bog’liq. 
Pyotr 1
Peterburg va 
Kronshtadtda, keyinchalik boshqa shaharlarda ham harbiy gospitallar qoshida tibbiyot maktablari 
ochtirgan va brinchi navbatda odam anatomiyasi fani bilan shug`ullanishni da`vat etgan. Pyotr 1 
ning tashabussi bilan Peterburgda tibbiyot akademiyasi tashkil etilgan. Akademiyaga ishlagan
Lомоnоsов (1711-1765) nervizm g`oyalarini targ`ib etgan anatomiyani o`rganishga davat etgan 
vа tabiyatshunoslik faniga asos solgan olim bo`lgan. Uning tashabbusi bilan ochilgan universitet 
qoshida tibbiyot fakulteti bo`lgan. 
O’zbek olimlaridan Zohidov Hakim Zohidovich, Xudoyberdiyev Rahim 
Egamberdiyevich, Ahmedov Nosir Komilovichlarning xizmatlari beqiyosdir.
Odam anatomiyasining o`rganish usullari bir necha xil bo`lib odam tuzulishi haqida to`liq 
tassavvur hosil qilishda murdani yorib ko`rish usulidan foydalanib o`rganiladi. Tirik odamlarda 
esa mavjud bo`lgan texnika vositalaridan foydalangan holda fiziologik usullar qo`llanib 
o`rganiladi. Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki kelgusida anatomiyaning rivojlanishi yanada 
ortib boradi. 
Suyaklarning embrional taraqqiyoti. 
Homila hayotining 3-haftasida mezenxima 
hujayralari homila tanasining yon burmalarida to'planib, baliq suzg'ichlariga o'xshash qo‘1 
kurtagini hosilqiladi, ular ustki tomondan ektoderma bilan qoplanadi. Burmalar kengayibqo‘l 
pilakchalarini hosil qiladi. Homila 7 haftaligida barmoq kurtakchalarishakllanadi. Dastlab ular o 
‘zaro qo'shilgan bo'ladi, 8-haftalarga kelib ulardanbeshta n u r kabi barmoqlar hosil bo'ladi. 
Bo'lajak qo’l ayrim qismlariningtaraqqiyoti distal qismidan boshlanib proksimal qismiga davom 
etadi. Ikkinchi oyda qo‘lning ayrim qismlari: yelka, bilak va kaft belgilari ko'rinadi. Barmoqlar 
teri burmalari bilan birikib alohida turadi. Ikkinchi oyning oxirida qisqa barmoqlardan timoqsimon 
ortiqchalar vujudga keladi. Kurtak mezenxima to'qimasi qattiqlashib sekin-asta tog‘ay oldi 
to‘qimasiga aylanadi, homila hayotining 2-oyida esa tog‘ay to'qimasi paydo bo'ladi. Qo'lning 
barcha suyaklari (o‘mrov suyagidan tashqari) taraqqiyotning uch davrini o'taydi. Bu suyaklaming 
diafizlari ona qornidagi davrda suyaklansa, epifiz va apofizlari bola tug'ilgandan so'ng 
suyaklanadi.
 
Bosh skeleti yoki kalla suyaklari tuzilishi jihatidan skeletning eng murakkab, ahamiyati jihatidan 
eng kerakli qismi; uning ichida odam uchun zarur boigan bosh miya joylashgan. Kalla skeletining bu 
qismi neyrocranium deb ataladi. Kalla suyagining ayrim qismlari sezgi a’zolari (eshituv-muvozanat, 
ko‘ruv va hid bilish)ni qoplab, ulami tashqi muhit ta’siridan saqlab turadi. Bundan tashqari, kalla 
skeletining yuz qismi yoki visseral qismida ovqat hazm qilish va nafas a’zolari tizimining boshlang'ich 
qismlari joylashgan. Yuz qismi yana chaynov apparatiga ham kiradi, chunki bu qism suyaklariga 
chaynov mushaklari birikkan. Kalla skeletining ikki qismi bir-biridan faqat vazifasiga qarab emas, balki 
taraqqiyoti jihatidan ham farq qiladi. 
Kalla suyaklari homila orqa torining