I мавзу: Иқтисодий ўсиш курсининг мазмуни вазифалари ва унга таъсир этувчи омиллар

w
 
0<α<1,
Бу ерда 
– t вақт ичида i оралиқ товарга харажатлар; 
t вақтда ишлаб 
чиқариш учун сарфланадиган оралиқ маҳсулотлар; А – технология даражаси 
Ишлаб чиқариш функциясидан кўриниб турибдики, у меҳнат ва орлиқ 
маҳсулот бўйича ўсувчи. Меҳнат ресурслари ва иш ҳаққи ўзгармас. Шунинг 
учун даромадни максималлаштириш мақсад функцияси қуйидагича: 
- 
di – 
w
L → max 
(7.1.8) 
Бу ерда 
– оралиқ i маҳсулотнинг реал нархи; w – иш ҳаққи реал ставкаси; 
зарурий шарт: αA
ҳар бир i учун 
(1-α)
=w 
(7.1.9) 
7.1.9 тенгликдан кўриниб турибдики i товарга бўлган талабни 
ифодалайди. Фараз қилайлик, i товарни ишлаб чиқаришда унинг монополияси 
орқали ишлаб чиқаришга сарфланган харажатларни γ га тенг десак, бу ҳолда 

---

139 
монополистнинг даромадини максималлаштиришни қуйидагича ифодалаш 
мумкин: 
(7.1.10) 
Монополистнинг харажатлари қуйидагича ҳисобланади: 
(7.1.11) 
Барча ишлаб чиқарувчилар учун харажатлар бир хил бўлгани учун, нарх 
хам бир хил бўлади. Мувозанат ҳолатдаги таклифни аниқлаш учун 7.1.11 ни 
7.1.9 тенгликга қўйиб топамиз: 
α
=
(7.1.12) 
7.1.12 тенгликни 7.1.1 тенгликга қўйса ишлаб чиқариш функцияси 
қуйидаги кўринишга эга бўлади: 
бу ерда 
(7.1.13) 
Янги маҳсулот ишлаб чиқариш учун ҳажмда ҳаражат қилиш керак деб 
тахмин қилинса, шу билан, даромаднинг s улуши орқали маҳсулот ишлаб 
чиқариш учун инвестиция қилинса, бунда
(7.1.14) 
I
t
 = (m
t+1
-m
t
)
 + γxm
t

(7.1.15) 
7.1.15 тенгламадан кўриниб турибдики, янги ва мавжуд товарни ишлаб 
чиқариш харажатлари инвестициялар орқали қопланади. 7.1.13 тенглик эса 
иқтисодий ўсиш суръатини ифодалаб беради ѐки: 
=
(7.1.16) 
Оралиқ маҳсулот ўсиш суръати билан мос 7.1.14 ва 7.1.15 тенгликдан 
sY=(m
t+1
-m
t
)φ+γxm
t
бунда 
s m
t
L=φm
t+1
-(φ-γx)m
t
ва 7.1.16 тенглик орқали 7.1.11 

---

140 
ифодаланса иқтисодий ўсиш суръатини ифодалаш мумкин: 
ҳолатда иқтисодий ўсиш кузатилади. Моделдан кўриниб турибдики қанча ўсиш 
суръати юқори бўлса шунча жамғарма нормаси юқорибўлади. Лекин қанча 
ўсиш суръати юқори бўлса, шунча ишлаб чиқариш ҳаражатлари кам бўлади, 
шу билан бир қаторда янги маҳсулот ишлаб чиқариш учун бўлган харажатлар 
ҳам шунча кам бўлади. Демак, модел янги маҳсулот ишлаб чиқариш ва 
мавжуд товарни такомиллаштиришни ўзида ифода этади. Шу билан иқтисодий 
ўсиш суръатлари уни амалга ошиши ҳаражатлари билан ўзаро боғлиқ. 
Ҳозирги кунда иқтисодий ўсиш назарияси олдида илмий-техника 
тараққиѐтини мамлакат иқтисодиѐтига таъсири, илмий-техника тараққиѐтига 
таъсир этувчи омиллар ва истеъмолчиларнинг бу жараѐндаги ҳолати ва 
уларнинг иқтисодий ўсишга таъсири каби бир қатор тадқиқотлар олиб 
борилмоқда. 
Илмий-техник тараққиѐтни иқтисодий ўсишга таъсирини бир қатор 
иқтисодчи олимлар томонидан тадқиқ қилинган, жумладан Солоу, Касса-
Кумпас, даймонд ва бошқа иқтисодий ўсиш моделлари. Лекин улар илмий-
техника тараққиѐтини ўз моделларига экзоген омил сифатида қарашган, унга 
таъсир этувчи омиллар ўрганиб чиқилмаган. Ҳозирда иқтисодчи олимлар ушбу 
муаммо тадқиқ қилишга қаратилган. 
Бир қанча моделларда илмий-техник тараққиѐт иқтисодий ўсишга 
таъсирига умумий ѐндашганлар. Бундай моделларга ишлаб чиқаришда таълим 
модели (АК модели), лекин бу моделда илмий-техник тараққиѐтни тараққиѐтни 
тадбиқ этиш жараѐни кўриб чиқилмаган. Барро моделида эса илмий-техника 
тарққиѐтга давлат томонидан рағбатлантирилиши тадқиқ қилинган. Лекин, 
илмий-техника 
тарққиѐтиривожланиши 
фақат 
давлат 
томонидан 
рағбатлантиришигина кифоя қилмай унга таъсир этувчи омиллар кўп бўлиб 
ҳисобланади. 
Юқоридаги камчиликлар устида иш олиб борган Пол Ромер иқтисодий 
ўсиш моделини кўриб чиқамиз. Ушбу модел идмий-техник тараққиѐтни ишлаб 

---

141 
чиқариш жараѐнига доимий тадбиқ этиш барқарор иқтисодий ўсишни 
таъминлаши исбот қилинган. Ўсиш суръати қуйидаги параметрларга боғлиқ 
бўлади: субектив дискон ставка (маълум вақт оралиғида истеъмолчиларнинг 
танлови ютуғи). Ушбу модел техник-тараққиѐтни ишлаб чиқариш маҳсулот 
турларини (оралиқ ишлаб чиқаришда) кўпайиши билан ифодалаган. Илмий-
техник тараққиѐтга қилинган ҳаражатлар, корхонанинг ушбу маҳсулот тури 
бўйича бозорда монополлиги билан ифодаланган. 
Пол Ромер моделида оралиқ маҳсулот тури кўпайишини ифода этувчи 
Спенс, Диксет ва Стиглиц ишлаб чиқариш функциясидан фойдаланган: 




