I мавзу: Иқтисодий ўсиш курсининг мазмуни вазифалари ва унга таъсир этувчи омиллар

P
A
L
x
(7.1.26) 

---

143 
Оралиқ маҳсулот – якуний маҳсулотнинг бир қисми бўлиб, ишлаб 
чиқаришга инвестицион истеъмоли характерига эга. оралиқ маҳсулот ишлаб 
чиқариш ушбу моделда монопол бўлиб ҳисобланади; у илмий-тадқиқот 
секторидан патент сотиб олиш йўли билан монопол бўлади. Оралиқ маҳсилот 
ишлаб чиқариш фойдаси қуйидагича ифодаланади: 
j
xj
xj
x
p
)
1
(



(7.1.27) 
Оралиқ 
маҳсулот 
ишлаб 
чиқарувчисининг 
фойдасини 
максималлаштириш учун, у монопол нархни ўрнатади 
1
1



x
p
. Барча оралиқ 
маҳсулотлар нархи тенглигдан сумметрия шартининг бажарилганлигидан, 
оралиқ маҳсулотга бўлган талаб ўзгармас сонга тенг деб оламиз 
(
const
LA
x







1
2
1
1
). Бу ҳолда яуний маҳсулот ҳажми қуйидагича аниқланади: 
LN
A
Y






1
2
1
1
(7.1.28) 
Тенгликдан кўриниб турибдики якуний маҳсулот ҳажми ўсиши 
технологик тараққиѐт ўсишига тенг:
N
Y
g
g

. 
Оралиқ маҳсулот ишлаб чиқарувчиси фойдаси эса қуйидаги тенглик 
билан ифодаланади. 
const
LA
x












1
1
1
1
)
1
(
(7.2.29)
 
Инновацион маҳсулот ишлаб чиқариш ушбу маҳсулотга эгалик қилиш 
ҳуқуқини берувчи патентга эга бўлади. Патент нархи келажакда патент эгасига 
келтирадиган даромад қиймати билан белгиланади. Вақт ўтиши билан патент 
нархининг ўзгариши қуйидагича ифодаланилади: 
;
0
ds
e
q
s
t
v
dv
r
x

 



(7.1.30) 
ѐки 
q
r
ds
e
r
q
t
x
t
dv
r
x
t
x
s
t
v








 




(7.1.32) 

---

144 
7.1.15 тенгликдан симметрик ифодалаш мумкин 
q
q
q
r




. Илмий-техник 
тараққиѐтнинг ишлаб чиқариш функцияси, секторда мавжуд ишчи кучи ва 
мавжуд ишланмалар билан ифодаланилади: 
N
bL
N
D
R
&


(7.1.33)
 
Бу ерда, 
b – R&D
19
сектори самарадорлиги; 
L
- 
R&D
секторида ишловчи 
ходимлар сони; N – мавжуд технологиялар ташқи самараси. 
R&D 
сектори 
фойдаси қуйидагича ифодаланилади: 
D
R
D
R
D
R
D
R
wL
bL
wL
q
N
&
&
&
&







(7.1.34) 
Рақобат муҳитида илмий-тадқиқот секторлари патент нархи ҳаражатга 
чекланган мойиллигига тенг. 




const
bN
w
q
(7.1.35) 
Оптималлаштириш моделига уй хўжаликлари жамғарма ва истеъмолини 
киритамиз. 
Оптималлаштириш 
масаласига 
истеъмол 
нафлилигини 
оптималлаштириш динамикасидан келиб чиқиб қуйидаги кўринишга 
келтирамиз: 






0
1
1
dt
c
e
U
p


(7.1.36) 
Бу ерда 

- истеъмолга чекланган мойиллик эластиклиги. Нафлиликни 
максималлаштириш барқарор ўсишни таъминлаш учун 
)
(
1
p
r
c
c




шарт 
бажарилиши керак. Моделнинг асосий ўзгарувлари доимий ўзгармас (монопол 
фойдаси ва патент нархи): 
const
p
q
g
g
g
K
Y
c













1
(7.1.37) 
Шу билан, илмий-техник тараққиѐт иқтисодий ўсиш моделига эндоген 
таъсри ўрганиб чиқилди. Монопол фойдаси, иш ҳаққи ставкаси ва патент 
нархини қўйиб монопол фойдасини патент нархига нисбатини топиш мумкин: 
19
R&D (research and development) илмий-тадқиқот ва кострукторлик ишланмалар сектори

---

145 
bL
bN
N
Y
N
Y
bN
w
N
Y
a













)
1
(
)
1
(
)
1
(
(7.1.38) 
Олинган натижани 7.1.17 тенгликга қўйсак қуйидаги тенгликни келтириб 
чиқарриш мумкин: 
const
p
bL
g
g
g
K
Y
C





)
(
1


(7.1.39) 
Барқарор иқтисодий ўсиш моделидаги капитал қайтимига боғлиқ бўлади 
патент, монопол фойдаси ва субектив дискон ставка. Патентдан тушум билан 
бирга барқарор ўсиш сураъти 

коэффицентига боғлиқ, у монопол фойдасини 
ялпи ишлаб чиқаришдаги улушини ифодалайди. 
Y
K
p
x


(7.1.40) 
Шу билан бир қаторда монополнинг фойдасининг юқорилиги иқтисодий 
ўсиш сураътларининг юқорилиги билан ифодаланилади. Бу боғлиқлик монопол 
барча даромадини илмий-техника тараққиѐтига йўналтиради ва бу барқарор 
ўсишни таъминлайди. Патентдан фойда олиш илмий-техник тараққиѐтнинг 
юқори самарадорлигига боғлиқ бўлади, бу эса техник тараққиѐти ривожланиш 
сураътига ва у билан биргаликда барқарор ўсишга ўз аксини топади.