I мавзу: Иқтисодий ўсиш курсининг мазмуни вазифалари ва унга таъсир этувчи омиллар

1 квадрант
шахмат тахтаси каби тузилган бўлиб, унда ишлаб чиқариш 
воситаларининг оқими аксланади. 1-қисм маълумотлари тармоқлар моддий 
харажатлари таркибини таҳлил қилишда, тармоқлар ўртасидаги ишлаб чиқариш 
боғланишлари ва пропорцияларини аниқлашда муҳим аҳамият касб этади. 
2 квадрантда
барча моддий ишлаб чиқариш тармоқларининг сўнгги маҳсулоти 
кўринади. Сўнгги маҳсулот деб, ишлаб чиқаришдан ташқаридаги истеъмол ва 
жамғармадаги маҳсулотлар йиғиндисига айтилади. Сўнгги маҳсулот таркибига 
кирувчи ижтимоий истеъмол таълим тарбия, ўқув, фан, соғлиқни сақлаш, 
мудофаа, бошқарув, спорт каби соҳалардаги истеъмолдан таркиб топади. 
Шундай қилиб, 2-квадрантдаги маълумотлар миллий даромаднинг тармоқлар 
бўйича моддий тузилиши, унинг жамғарма ва истеъмол фондларига 
тақсимланишини ҳарактерлайди. 
3 квадрант
кўрсаткичлари ҳам миллий даромадни ҳарактерлайди, фақат бунда 
унинг қиймати таркиби яъни барча тармоқларда меҳнатга тўланган ҳақ ва соф 
даромад йиғиндиси сифатида қаралади. 3-квадрант маълумотлари моддий 

---

224 
ишлаб чиқаришда зарурий ва қўшимча маҳсулот орасидаги ҳамда янгидан 
яратилган ва кўчирилган қийматлар нисбатини таҳлил қилиш учун зарурдир. 
2 ва 3 квадрантларнинг умумий йиғиндиси ўзаро тенгдир. Барча тармоқлар 
бўйича (1) тенгламани жамлаб қуйидагини ҳосил қиламиз: 
X
x
v
m
j
ij
j
j
j
n
j
n
j
n
i
n
j
n













1
1
1
1
1
(10.1.3) 
(2) тенгламани 
i
бўйича жамласак 
X
x
y
i
ij
i
i
n
j
n
i
n
i
n










1
1
1
1
(10.1.4) 
(3) 
ва (4) тенгликларнинг чап қисмида бир хил катталик - ялпи ижтимоий 
маҳсулот 
X
ҳосил бўлади. Тенгликларнинг ўнг қисмидаги 1- қўшилувчилар ҳам 
бир хил, яъни 1-квадрантнинг жамига тенгдир. Демак, тенгликларнинг қолган 
қисмлари ҳам тенгдир: 
v
m
Y
j
j
n
j
i
i
n
j
n








1
1
1
(10.1.5) 
(5) тенгликнинг чап қисмида 3-квадрантнинг жамланмаси, ўнг қисмида эса 2-
квадрант жамланмаси ҳосил булди, яъни миллий даромаднинг моддий-
маҳсулот ва қиймат таркиблари бир хил бўлиши кўринди. 
4 квадрант
ТАБ нинг сўнгги маҳсулотлар устуни ва даромадлар сатрининг 
кесишган жойида бўлиб, бу ерда миллий даромаднинг сўнгги тақсимланиши ва 
фойдаланиши ўз аксини топади. Дастлаб яратилган миллий даромаднинг қайта 
тақсимланиши оқибатида аҳолининг корхоналарнинг ва давлатнинг сўнгги 
даромадлари юзага келади. 4-қисм маълумотлари тармоқлараро моделларда 
аҳолининг даромад ва чиқимларини кўрсатишда муҳим рол ўйнайди. Шундай 
қилиб, ТАБ ягона иқтисодий-математик модел таркибида моддий ишлаб 
чиқариш тармоқлари баланси, ялпи ижтимоий маҳсулот баланси, миллий 
даромад баланси ҳамда аҳолининг даромад ва харажатлари балансларини 
бирлаштиради.