I. Kirish: Xalq tabobati: Tabiat va inson uyğunlashuvi II. Asosiy qism

O‘zbekistonning 23 tumanida shafran plantatsiyalari tashkil etiladi

O‘zbekistonda 2017—2019-yillarda 23 tumanda 50 gektardan ziyod maydonda shafran plantatsiyalarini tashkil etish rejalashtirilgan. O‘zAning biologiya fanlari doktori, professor Boboqul To‘xtayev va katta ilmiy xodim-izlanuvchi Aziz Mahmudovga asoslanib xabar berishicha, shafran xomashyosidan farmatsevtika sanoatida foydalanish, mahsulotni eksportga yo‘naltirish ko‘zda tutilgan.

Gulsafsardoshlar oilasiga mansub shafran shamoldan pana, janub tomonga biroz qiya bo‘lgan, quruq tuproqlarda o‘sadi. Uni ekish muddati o‘simlik tinim davriga o‘tgan vaqtda, ya’ni iyul—avgust oylariga to‘g‘ri keladi. Za’faron tuganak piyozlari 10 santimetr uzoqlikda, 15 santimetr chuqurlikda, 60 santimetr kenglikda ekiladi.
Za’farondan olinadigan dorivor xomashyo — qizil rangli gul ustunchasi oktyabr—noyabr oylarida teriladi va shafran tayyorlash punktlariga yuboriladi. Bir gektar plantatsiyadan o‘rtacha 4 kilogramm, ikkinchi yili 7—8, keyingi yillarda 15—16 kilogramm dorivor hosil olinadi.
Qayd etishlaricha, jahon bozorida 1 kilogramm xomashyoning narxi 400 dollardan 1000 dollargacha baholanadi. Bugungi kunda shafran Eron, Turkiya, Ozarbayjon, Rossiya, Xitoy, Hindiston, Avstraliya kabi 15 dan ortiq mamlakatda yetishtiriladi.
O‘zbekistonda ushbu o‘simlikni ko‘paytirish va plantatsiyalarini tashkil etish bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Botanika bog‘i olimlari tomonidan olib borildi.
“Tadqiqotlar ko‘rsatishicha, shafran yurtimiz tuproq-iqlim sharoitiga to‘liq mos bo‘lib, uni Farg‘ona vodiysi, Toshkent, Samarqand, Qashqadaryo, Surxondaryo, Navoiy va Jizzax viloyatlarining tog‘ va tog‘oldi hududlarida, bog‘ va tokzorlar qator oralarida, o‘rmon hududlarida yetishtirish imkoniyati mavjud”, — deyiladi O‘zAda e’lon qilingan maqolada.
2017-yildan boshlab Qashqadaryo viloyatining Yakkabog‘ va Kitob tumanlarida 4 gektardan, Shahrisabz tumanida 3 gektar maydonda shafran plantatsiyalarini barpo etish mo‘ljallanmoqda.
O'SIMLIKLAR
Remont Bezosny Qulupnay Ruyan: O'sayotgan Xushbo'y Reza Mevalari

O
lib tashlanadigan alpinli qulupnay ko'plab bog'bonlarining rezavorlarining ajoyib xushbo'y hidi, uzoq meva davri, qishning yaxshi chidamliligi va kasalliklar va zararkunandalarga qarshi chidamliligi uchun juda yoqadi. Ruyan xilma-xilligining qo'shimcha afzalliklari shundaki, mo'ylovning yo'qligi, bu qulupnay plantatsiyasini parvarish qilishni osonlashtiradi va urug'lar bilan ko'payish qulayligi, unda bu oddiy o'simlikning barcha foydali iqtisodiy xususiyatlari to'liq saqlanib qoladi.Qulupnay Ruyan ta'mirlash navlariga tegishli. U kech bahorda gullaydi va kech kuzgacha deyarli doimiy ravishda gullashni davom ettiradi. Peduncles barglar ustida ko'tarilib, bo'yi 25 santimetrga etadi. Gullar kichkina, gullash juda ko'p. Barglarning poyalari va barglari nisbatan yupqa. Yaproq pichoqlar ingichka, ozgina gofrirovka qilingan, och yashil rangda. Mo‘ylov yo‘q.Remontant qulupnay butalarida ikkala gul va bir vaqtning o'zida pishgan mevalar mavjudMeva iyun oyining ikkinchi yarmida boshlanadi (bu Rossiyaning o'rta zonasida, janubda ancha oldinroq) va birinchi sovuqqa qadar davom etadi. Ta'mi va hidiga ko'ra mevalar yovvoyi o'rmon qulupnayiga juda yaqin, ammo ular uning hajmidan ikki yoki uch baravar ko'p. Rezavorlar qizil, konus shaklidagi, urug'lari sirt ustida joylashgan.