I. Kirish II. Asosiy qisim

2. Oziq-ovqat sanoati hozirgi holati
In oxirgi yillarda Oziq-ovqat sanoati rivojlanishi ishlab chiqarishning nisbatan qisqarishi, muayyan vaziyatlarda mahsulot qatorini keskin qisqartirish va ko'pgina korxonalarning eng yaxshi moliyaviy va iqtisodiy holati bilan tavsiflanadi. 1999 yilda bunday tovarlar ishlab chiqarish 1996 yilga nisbatan 31,5% ni tashkil etdi. Ammo 2000 yilda vaziyat asta-sekin yaxshilandi: 1999 yilga qaraganda 7% ga ko'p. 2002 yilda yarim yil davomida uning o'sishi o'tgan yilga nisbatan 30,6% ni tashkil etdi. 1996 yildan 2003 yilgacha bo'lgan davrda asosiy tovarlar ishlab chiqarish dinamikasi jadvalda keltirilgan.
Ishlab chiqarish-texnik bazasi, tarkibi, texnik va iqtisodiy ko'rsatkichlari va infratuzilmani rivojlantirish sifatida Ukrainada oziq-ovqat sanoati, xususan, xom-ashyolarni kompleks qayta ishlash, ishlab chiqarish
jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, shuningdek, qadoqlash va qadoqlash mahsulotlari bo'yicha iqtisodiy rivojlangan mamlakatlardan ancha past. Ukrainaning juda qulay tuproq va iqlim sharoitlariga qaramay, aholi hali ham yuqori sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlanmagan. Yaqinda Ukraina oziq-ovqat mahsulotlari uchun tashqi bozorlarni yo'qotib qo'ydi va ichki bozorlar xorijiy mahsulotlar bilan to'ldirilgan (ko'pincha sifatsiz), ishlab chiqarish uchun esa barcha zarur xomashyo va ishlab chiqarish quvvati. Ammo ishlab chiqarish hajmiga kelsak, ular kamayib bormoqda.Ishlab chiqarish hajmini kamaytirishning asosiy sababi - resurslar va kredit stavkalarining oshishi,
soliqlarning oshishi, shuningdek, ichki bozorni xorijiy ishlab chiqaruvchilar bilan raqobatlashib to'satdan ochilishi.
Ma'lumki, oziq-ovqat sanoati milliy iqtisodiyotning oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaradigan keng tarmoqli sohasi hisoblanib, uning tarkibida go‘sht-sut, sut-yog‘, yog‘-moy, baliq mahsulotlari, un-yorma, makaron, meva-sabzavot konservalari, sharbatlar, turli-tuman ichimliklar, shakar, qandolatchilik mahsulotlari, non va boshqa noz-ne'matlar ishlab chiqaradigan korxonalar mujassamlashgan. Hyech kimga sir emas, bugun dunyoda oziq-ovqat mahsulotlarini yetishtirish va uning ta'minlash masalasi global muammolardan hisoblanadi. Mazkur muammo rivojlangan davlatlar bilan endi rivojlanayotgan mamlakatlar uchun bir xil ahamiyatga ega. Shu ma'noda, respublikamiz aholisining oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talabini sifatli mahsulotlar bilan qondirish dolzarb masala hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov ta'kidlaganidek, Yer yuzi aholisining tez ko‘payib borayotgani bilan oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o‘sish imkoniyatlari cheklangani o‘rtasidagi tafovut oziq-ovqat dasturini hal etish masalasi yildan-yilga keskinlashib borayotganining asosiy sababi ekani haqida bugun ortiqcha gapirishning hojati yo‘q, deb o‘ylayman. Sodda qilib aytganda, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o‘sishi aholi soni va ehtiyojlarining o‘sishidan ortda qolmoqda. Bu tafovut, avvalo, oziq-ovqat mahsulotlarini jadal ishlab chiqarish uchun tegishli sharoitlar mavjud bo‘lmagan mamlakat va hududlarda chuqurlashib bormoqda. Bu o‘rinda gap, birinchi gal, atrof-muhitning ekologik jihatdan buzilishi hamon davom etayotgani, iqlim o‘zgarishlarining oldindan aytib bo‘lmaydigan oqibatlari, tez-tez takrorlanayotgan qurg‘oqchilik va suv resurslari taqchilligi, jumladan, sug‘orish uchun yerosti suvlarining tugab borayotgani, irrigatsiya, melioratsiya va yerlarning unumdorligini qayta tiklashga yo‘naltiriladigan investitsiyalarning yetarli emasligi haqida bormoqda. Yerlarning ekologik jihatdan buzilishi kimyoviy moddalar, mineral o‘g‘it va pestitsidlarni tinimsiz ishlatish oqibatida yanada kuchaymoqda. Bularning qatoriga urbanizatsiya, ya'ni shaharlashuv jarayonlari, aholining qishloqlardan shaharlarga ko‘chishi bilan bog‘liq muammolar ham qo‘shilmoqda.
Natijada, oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirish uchun ekin maydonlari sezilarli darajada qisqarib ketmoqda, aholining ehtiyoji to‘laqonli qondirilmayapti. Shuningdek, Xitoy, Hindiston kabi Osiyoning bir qator mamlakatlarida aholi daromadlarining jadal sur'atlar bilan o‘sib, shunga mos ravishda oziq-ovqat mahsulotlarini iste'mol qilish hajmi ortib borayotganini ham e'tibordan soqit qilib bo‘lmaydi. Oziq-ovqat mahsulotlarini «daladan dasturxonga» sxemasi bo‘yicha iste'molchiga yetkazib berishda ulkan yo‘qotishlarga yo‘l qo‘yilayotgani ham salbiy omillardan biridir.
Respublikamiz mustaqillikka erishganining ilk davrlaridanoq, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni ko‘paytirishga asosiy e'tibor qaratildi, ya'ni oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash, aholiga uzluksiz va yetarli hajmda oziq-ovqat mahsulotlarini yetkazib berish hayotmamot vazifalardan biri etib belgilandi. Jumladan, bu Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi ikki barobardan ziyodga oshdi. Bu mamlakatimiz aholisining qariyb 10 million kishiga yoki 30 foizdan ortiq ko‘payishiga qaramasdan, jon boshiga to‘g‘ri keladigan go‘sht iste'molini 1,3 barobar, sut va sut mahsulotlarini 1,6 karra, kartoshkani 1,7 barobar, sabzavotlarni 2 martadan ziyod, mevalarni qariyb 4 barobar oshirish imkonini berdi, yurtimizda har yili 16 million tonnaga yaqin meva va sabzavot yetishtirilmoqda. Aholi jon boshiga qariyb 300 kilogramm sabzavot, 75 kilogramm kartoshka va 44 kilogramm uzum to‘g‘ri kelmoqda. Bu optimal, ya'ni maqbul deb hisoblanadigan iste'mol me'yoridan uch barobar ko‘pdir.
Ayni paytda oziq-ovqat uyushmasi meva-sabzavotni qayta ishlash, go‘sht-sut, yog‘-moy va oziq-ovqat sanoatining boshqa tarmoqlariga tegishli 200 ga yaqin korxonalarni birlashtirgan va ular bilan ham gorizantal ham vertikal sifatda o‘zaro munosabatlar tizimi yo‘lga qo‘yilgan. Agar uch yil oldin oziq-ovqat sanoatida yog‘-moy va tamaki tarmoqlari salmoqli ulushni tashkil etgan bo‘lsa, hozirda tarkibiy o‘zgarishlar hisobiga mahsulotlarning 60 foizdan ko‘prog‘ini meva-sabzavotni qayta ishlash, go‘sht-sut, qandolatchilik va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari tashkil qiladi.
Kichik beznes korxonalarida ishlovchilarning o‘rtacha yillik sonini 2 barobarga oshirilganligi ham korxonalar faoliyatini yanada rivojlantirishga imkon berdi. Oziq-ovqat uyushmasi tashkil etilgandan buyon o‘tgan 3 yil davomida uyushma korxonalari tomonidan 121 ta loyiha amalga oshirilib, 198,4 mln. dollar investitsiya o‘zlashtirildi.
Shundan kelib chiqib, 2014 yilda aholining oziq-ovqat mahsulotlari bilan mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan ta'minlanish darajasini tahlil etadigan bo‘lsak, go‘sht va go‘sht mahsulotlari 98,6 foiz, sut va sut mahsulotlari 99,8 foiz, foizi, makaron mahsulotlari 95,4 foiz, margarin 77,7 foiz, shakar 92,9 foiz, qandolat mahsulotlari 68,5 foizni tashkil etdi. Bugungi kunda respublikada oziq-ovqat xavfsizligi to‘liq ta'minlangan va aholining oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojining 90 foizidan ortig‘i mahalliy ishlab chiqarish korxonalari hisobiga ta'minlanmoqda.
Aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlashda importning ulushini kamaytirish yoki import qilmasdan mamlakatda sifatli va jahon standartlariga javob beradigan oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqaradigan korxonalar sonini ko‘paytirish yoki mavjud korxonalarda innovatsiya loyihalarini amalga oshirishni talab qilinadi. Bunda, nazarimizda O‘zbekiston Fanlar akademiyasi, ilmiy-tadqiqot muasassalari bilan hamkorlikdagi ishlarni takomillashtirish zarur.
Innovatsiya loyihalarini amalga oshirish natijasida sifatli mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etgan korxonalarga soliq imtiyozlari qo‘llanib, undan iqtisod qilingan mablag‘lar korxonani rivojlantirishga yo‘naltirish ham yaxshi samara beradi.
Bundan tashqari, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlaydigan korxonalar quvvatlaridan to‘laqonli foydalanish darajasini yanada oshirish zarur. Buning uchun xomashyo bazasini shakllantirish, ya'ni korxonalarni xomashyo mahsulotlari bilan ta'minlash lozim bo‘ladi.
Qisqasi, oziq ovqat sanoati aholining asosiy ehtiyojini qondiruvchi tarmoq hisoblanadi. Bugunki kunda mamlakat iqtisodiy barqaror o‘sishini, aholi farovonligini ta'minlash, aholini ijtimoiy himoya qilish, zaruriy birlamchi mahsulotlar bilan ta'minlash dolzarb masala hisoblanadi. Bu muammoni hal etishda mavjud resurslardan samarali foydalanish, oziq-ovqat sanoati korxonalarini takomillashtirish, modernizatsiya va diversifikatsiya qilish maqsadida chet el investitsiyalarini jalb etishni yanada kuchaytirish zarur. Buning natijasida oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish texnologiyalarini takomillashtirish va ishlab chiqarish jarayonini tezlashtirish, yangi ishlab chiqarish liniyalarini joriy etish, mahsulotlar turini va sifatini oshirish, aholining iste'mol tovarlariga bo‘lgan ehtiyojini to‘liq qondirish imkoniyati yuzaga keladi
Mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini·va aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan taʼminlashni yaxshilash, agrar sektor ishlab chiqarishining samaradorligini oshirish, qishloqlarni obod etish asosida qishloq aholisining daromadlari va turmush darajasini yuksaltirish vazifalarining amalga oshirilishi davlatimiz uchun ustuvor ahamiyat kasb etishi hech kimga sir emas.
Mamlakatda ishlab chiqarilayotgan yalpi ichki mahsulotning 26-30% shu sanoat ulushiga toʻgʻri kelayotgan oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi sanoatini rivojlantirishga va soha vakillarini qoʻllab-quvvatlashga oʻzining munosib hissasini qoʻshish maqsadida Oʻzbekiston savdo-sanoat palatasi bir qator xorijiy va milliy hamkor tashkilotlar bilan birgalikda Oʻzbekistonda “AGROKOMP – Qozogʻiston va Oʻzbekistonda qiymat zanjiri, barqaror rivojlanish va eko-innovatsiyalarni takomillashtirish orqali Oʻzbekiston va Qozogʻiston oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi sanoati korxonalarining raqobatbardoshligini oshirish” loyihasini amalga oshirmoqda.
Loyiha 2017-2020-yillar uchun moʻljallangan boʻlib, Formaper – Milan-Monsa-Briansa-Lodi (Italiya) Savdo-sanoat, hunarmandlik, va qishloq xoʻjaligi palatasi, Oʻzbekiston savdo-sanoat palatasi, Qozogʻiston Respublikasi (Olma-ota) “Savdo va sanoat korxonalari assotsiatsiyasi” YUSHU, Qaragʻanda viloyati savdo palatasi (Qaragʻanda), Jambil viloyatining ishbilarmon ayollar assotsiatsiyasi (Taraz), va Innovxab ESI - Milan-Monsa-Briansa-Lodi (Italiya) Savdo-sanoat, hunarmandlik, va qishloq xoʻjaligi palatasi konsorsiumi tomonidan amalga oshirilmoqda.
Oʻzbekiston Savdo Sanoat palatasi raisi Adham Ikramovning soʻzlariga koʻra, loyihadan koʻzda tutilgan asosiy maqsad - Yevropa Ittifoqining oziq-ovqat sanoati va agrobiznes sohasida faoliyat yuritayotgan yetakchi korxonalari tomonidan foydalanilayotgan ilgʻor tajribalarni oʻrganish va tatbiq qilish orqali mahalliy oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va qayta ishlashda qishloq xoʻjaligi korxonalarini samarali qoʻllab-quvvatlash, hamda ularni sifat jihatdan yangi raqobatbardoshlik darajasiga olib chiqish maqsadida professional mutaxassislar tarmogʻini yaratish va mustahkamlashdan iborat.
Yurtimizda loyihaning pilot hududlari sifatida Toshkent shahri, Toshkent va Namangan viloyatlari hamda Qoraqalpogʻiston Respublikasi tanlab olingan boʻlib, aynan ushbu hududlardan saralab olingan malakali mutaxassislar Oʻzbekiston va Italiya mamlakatlari hududida maxsus “study visit”, “twinning” va “internship” dasturlari asosida 2 bosqichda tashkil etilgan seminar va amaliyot mashgʻulotlarida olingan tajribaga koʻra agrosanoatning zamonaviy trendlarini Oʻzbekistonga tatbiq etishayapti.
Hozirda loyiha doirasida olingan tajribani ommalashtirish va karantin davrida sohaga qiziqish bildirayotgan barcha yurtdoshlarimizni qoʻllab-quvvatlash maqsadida biznes va agrosanoat sohasida bilimlarni mustahkamlashga yoʻnaltirilgan bepul vebinarlar tashkil qilingan. Ularni yevropalik soha professionallari bilan hamkorlikda tajriba orttirgan va koʻp yillik tajribaga ega spikerlar biznesni tashkil etish, boshqarish, marketing, servis va yana koʻplab mavzularda olib bormoqdalar.
Shu bilan birga, loyiha doirasida fermerlar va ayollar tadbirkorligiga ham alohida eʼtibor beriladi. Loyiha doirasida Oʻzbekistonning qishloq joylarida yashovchi kamida 25 nafar fermer xoʻjaliklari vakillarining biznes-rejalarini tayyorlashga, hamda 100 nafar ayolga bepul biznesga oid maslahatlar, yuridik va psixologik koʻmaklar taqdim qilinadi, hamda ularning bizneslarini tashkil etish va rivojlantirishga yaqindan yordam beriladi.
O'zbekiston bu yil mamlakatga olib kirilishi kerak bo'lgan asosiy oziq-ovqat mahsulotlari ro'yxatini aniqladi, deb xabar beradi Podrobno.uz muxbiri Adliya vazirligiga tayanib.
Bu hukumatning "Ichki iste'mol bozorini oziq-ovqat mahsulotlarining asosiy turlari bilan ta'minlashni kafolatlash bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" gi qarorida nazarda tutilgan.
Hammasi bo'lib respublikada 2,4 million tonna kartoshka, 227 ming tonna guruch, 1,5 million tonna go'sht, 8,1 million dona tuxum mahsulotlari ishlab chiqariladi.
Shu bilan birga, 78 ming tonna o'simlik moyi, 64 ming tonna shakar, 300 ming tonna kartoshka va 40 ming tonna go'shtni import qilish rejalashtirilgan.
Chet eldan oziq-ovqat va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini o'z vaqtida olib kirish uchun tijorat banklari xo'jalik yurituvchi sub'ektlarga aylanma mablag'larni to'ldirish uchun kreditlar ajratadilar.
Xulosa


2020 yilning 9 oylik yakunlariga ko‘ra viloyatda faoliyat ko‘rsatayotgan sanoat korxonalarining soni 3429 ta bo‘lib,shundan 3399 tasi kichik biznes sub’ektlari, 62 tasi esa xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalar hisoblanadi. Hozirgi kunda oziq-ovqat mahsulotlari hamda qurilish materiallari ishlab chiqarish faoliyatlari yuqori darajada rivojlangan. Respublikamiz mustaqillikka erishganining ilk
davrlaridanoq, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni ko‘paytirishga asosiy e'tibor qaratildi, ya'ni oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash, aholiga uzluksiz va yetarli
hajmda oziq-ovqat mahsulotlarini yetkazib berish hayot mamot vazifalardan biri etib belgilandi.Xorazm viloyatida Oziq Ovqat sanoati korxonalaridan “Yog-Moy” AK “Tillo Domor” XK va boshqalar mavjud.
Dastlabki ma’lumotlar bo’yicha, 2019 yilda viloyat korxonalari tomonidan 8538,6 mlrd.so'mlik sanoat mahsulotlari ishlab chiqarilgan bo'lib, o'tgan yilning tegishli davriga nisbatan sanoat ishlab chiqarish indeksi 107,5 % ni tashkil etdi.
Xorazm viloyati Urganch tumanidagi “Tillo domor” xususiy korxonasi bundan 15-yil avval 7 nafar ishchi bilan kuniga 200 litr sut mahsuloti tayyorlashni yo‘lga qo‘ygan edi. Ayni paytda korxonada yetmishga yaqin ishchi mehnat qilmoqda va yigirmaga yaqin turda yuqori sifatli sut mahsulotlari ishlab chiqarmoqda.
Korxona rahbari Umarbek Sharipovning aytishicha, bu yerda kuniga o‘rtacha 10 tonna sut qayta ishlanayotir. Sut yetkazib berish bo‘yicha 15 fermer xo‘jaligi bilan shartnoma tuzilgan.


4 Foydalanilgan adabiyotlar

1. O`zbеkiston Rеspublikasida tadbirkorlik to`g`risida qonun hujjatlari.T.: «Iqtisodiyot va huquq dunyosi» 2002 y.

2. Abdukarimov B.A. «Korxona iqtisodiyoti» T.: «Fan» 2005 y.
3. Abduraxmonov K.X. «Mеhnat iqtisodiyoti (nazariya va amaliyot)» (Oliy o`quv yurtlari uchun darslik) ( T.: «Mеhnat», 2004 y
4. Maxmudov.E.X. «Korxona iqtisodiyoti» T.:TDIU, 2009 y.
Intеrnеt adrеslari.
1. www.ref.uz
2. www.edu.uz
3. www.google.com