I ham dam ov, Z. Bobom uradov, E. Hamdamova

Mikrobiota
  —  bakteriyalar,  zamburug'lar,  tuproq  suvo'tlari  va  sodda 
hayvonlar;

---

Mezobiota
  —  nematodlar,  kanalar,  kichik  hasharot  va  boshqa  or- 
ganizmlaming  lichinkalari;
Makrobiota  —
  o'sim likiaming  ildizlari,  yirik  hasharotlar,  yom g'ir  ch u - 
valchanglari.
Shular  orasida  eng  m uhim   ekologik  ahamiyatga  ega  bo‘lganlari  tu p - 
roqdagi  xlorofilsiz organizmlar  (bakteriyalar,  zamburug‘lar,  aktinomitsetlar, 
infuzoriyalar,  amyobalar,  qorinoyoqlilar va  boshq.)  hisoblanadi.
M ikrorganizmlar  kul  moddasi  va  azot  ko‘p  bo‘lgan  bog‘-rog‘lar  va 
shunga  o'xshash  madaniy  tuproqlarda juda  ko‘p  miqdorda  b o ia d i.  Ildiz  va 
uning  atrofidagi  tuproqlar  mikroorganizmlarga,  ayniqsa  boydir  (rizosfera). 
Mikroorganizmlar  miqdori  faqatgina  tuproq  strukturasigagina  em as  balki 
o'simlik  turiga  ham   bogiiq.  Lyupin,  beda,  sebarga,  no'xat  va  shu  kabi 
dukkakli  o ‘simliklar  rizosferasi,  ayniqsa  mikroorganizmlarga-  boy  hi­
soblanadi.  M asalan,  beda  yetishtiriladigan  1  g  tuproqda  50—100  mlrd 
gacha  bakteriyalar  b o ia d i  (M.A.Krasilnikov,  1958).  0 ‘sha  muallifning  ay- 
tishicha  g‘o ‘za  ildizida  azotobakteriyalar beda  ildizidagiga  qaraganda  ancha 
kam  b o ia d i.  Lekin  uning  ildizida  vilt  kasalligini  qo‘zg‘atuvchi  zam bu- 
ru g ia r  (Verticilüum  dahliae,  Fusarium  fasinfectum)  ko‘p  uchraydi.  Ti- 
mofeyevka javdar  kabi  o'sim liklar  ildizlarida  esa  diatom  suvo'tlari,  lyupin, 
sebarga  rizosferalarida  yashil  suvo‘tlari,  kartoshka  rizosferasida  esa  ko‘k ya- 
shil  suvo‘tlari 
yashaydi. 
Rizosferalardagi 
mikroorganizmlar  m iqdori 
o'sim liklaming  yashashiga  va  rivojlanish  fazalariga  ham  b o g iiq   b o ia d i. 
Yosh  o'sim liklam ing  gullash  davridan  oldin  mikroorganizmlar,  ayniqsa, 
ko‘p  b o ia d i.  Chunki,  aynan  shu  davrda  mikroorganizmlaming  o'sishini  va 
rivojlanishini  tezlatuvchi  organik  moddalar  ildizlar  tom onidan  ko‘p  hosil 
b o iib   turadi.  Shuni  ta ’kidlash  lozimki,  tuproqning  gumusli  qavatida  mik­
roorganizmlar  ko‘p  b o ia d i.  A.N.Krasilnikovning  yozishicha  (1958)  tu p ­
roqning  haydaladigan  qavatida  gektariga 
10
  t.  ga  to ‘g‘ri  keladigan  bakteri­
yalar,  zam burugiar,  suv  o'tlari,  aktinomitsetlardan  tashkil  topgan  tirik 
massa  uchrar ekan.
Bundan  tashqari,  haydaladigan  tuproqlarda  gektariga  taxm inan  600— 
664  ming  dona  y o m g ir  chuvalchangi  to ‘g‘ri  keladi  (Olimjonov,  1946). 
Yuksak  agrotexnik  qoidalarga  am al  qilingan  yerlarda  esa  ulam ing  miqdori 
bir  tonnagacha  boradi.  U lam ing  bir  yil  davomida  ovqat  hazm   qilish 
tizimidan  o ‘tkazgan  tu p ro g i  gektariga 
12
  tonnadan 
100
  tonnagacha  yoki 
7  m m   qilinlikdagi tuproqni  tashkil  etadi.
Shunday  qilib,  yuqori  o'sim liklar  rizosferasi  tuproqning  organik  va 
mineral  birikmalarini  parchalab  turadigan  mikroorganizmlaming  yashashi 
uchun  eng  qulay zona  hisoblanar ekan.
G um us  qavatida  ko‘pincha  bakteriyalar  ko‘p  uchraydi  lekin  suvo‘tlari, 
zam b u ru g iar  va  aktinom itsetlar  ham   tuproq  hosil  qilishda  m uhim   rol 
o ‘ynab,  yuqori  o'simliklar  yashashi  uchun  zarurdir.  Ulaming  hammasi  tup- 
roqdagi  o'sim lik  qoldiqlarini  parchalab  tuproq  unumdorligini,  uning 
tarkibidagi  m ineral  m oddalar miqdorini oshiradi.
Tuproqdagi  m ikroorganizmlar  soniga  tuproq  unumdorligidan  tashqari

---

iqlim  sharoiti  va  ayniqsa,  harorat  va  namlik  katta  ta ’sir  ko'rsatadi.