I ham dam ov, Z. Bobom uradov, E. Hamdamova

Yorug‘sevar  va  soyasevar  o'simliklaraing  asosiy  xarakterli  xususiyatlari
Organ-
lari
Geliofitlar  (yorug'sevar 
o ‘simliklar)
Ssiofitlar (soyasevar 
o'simliklar)
Ildiz
tizimi
Odatda,  kuchli  rivojlangan
Kuchsiz  rivojlangan
Poyasi
Bo‘g‘im 
oraliqlari 
nisbatan 
qisqa
Bo‘g‘im  oraliqlari  ancha  uzun
Barglari
Barg 
yaprog‘i 
ko'pincha 
mayda,  qalin,  qattiq,  ba’zan 
etli.  Epidermis  kutikula  bilan 
qoplangan,  bai?  eti  palisad  va 
bulutsimon  parenximalarga  aj- 
ralgan.  Mexanik to'qim a  kuch­
li  rivojlangan. 
1
  m m
2
  yuzada 
300  mingtagacha  og'izchalar 
bo'ladi.  Barglar  quyoshga  nis- 
batan  burchak  hosil  qilib  joy- 
lashadi,  harakatlanadi. 
Fotosintez jadal  o'tadi.
Xlorofil  a  :  b  (5:1).  Nafas 
olish  kuchli.  Hujayra  osmotik 
bosimi  yuqori.
Barg  yaprog'i  odatda,  ancha 
yirik,  keng  emas,  yumshoq. 
Epidermisda 
kutikula 
bo‘l- 
masligi  mumkin.  Barg  eti  ikki 
qismga 
yaxshi 
ajralmagan. 
Mexanik 
to'qim a 
kuchsiz 
rivojlangan. 
1
  m m
2
  yuzada 
15—80 
tagacha 
og'izchalar 
b o iad i.  Barglar  quyosh  nur- 
lariga 
nisbatan 
ko'ndalang 
joylashadi. 
Mozaika 
hosil 
qiladi. 
Fotosintez 
o'rtacha 
o ‘tadi.  Xlorofil  a  :  b  (3:2). 
Nafas 
olish 
kuchli 
emas.. 
Hujayra  osmotik  bosimi  past.
Ayrim  hayvonlar  (ukki,  ko'rshapalak)  faqat  kechasi  faol  hayot  kechi- 
radi,  ayrimlari  esa  doimo  qorong'i  sharoitda  yashashga  moslashgan  (aska- 
rida,  ko'rsichqonlar).
Yorug‘lik  tarkibidagi  ultrabinafsha  nurlaiga  bo‘lgan  o ‘ta  sezuvchanlik 
xususiyati  ko'pchilik  umurtqasiz  xayvonlar  lichinkasining  rivojlanishini 
to'xtatib  qo'yishi  mumkin.  Ko'pchilik  hayvonlaming  aktivlik  va  passivlik 
xususiyati  yorug'likka  bog‘liq  bo'ladi.  Fotoperiodizmning  ta ’siri  o ‘rta  va 
baland  kengliklarda  yashaydigan  organizmlar  hayot  faoliyati  uchun,  ayniqsa, 
kattadir.  Masalan,  oiganizmlaming  mavsumiy  aktivligi,  ko'payishi,  uyquga 
ketishi,  iinka  tashlashi,  diapauzalari,  hasharotlaming  metamorfozi,  migratsi- 
yasi,  o'simliklaming gullashi ana shu biologik jarayonga bog'liqdir.
K o'pchilik  hayvonlar  uchun  yorug'lik  fazoda  m o‘ljal  olishda  yordam 
beradi.  M asalan,  asalarilar  asal  shira  ko‘p  bo'lgan  joylami  bildirish  uchun 
iniga  qaytgach  uzoq  muddat  davomida  gir  aylanib  quyosh  bilan  ozuqa joy- 
lashisliiga  nisbatan  m a’lum  burchak  hosil  qilgan  xolda  to'xtaydi.  Qushlar 
esa  uzoq  joylarga  uchib  ketayotganda  quyoshga  qarab  mo'ljal  oladi. 
Yorug'lik  hayvonlaming  rivojlanishiga  ham   ta ’sir ko'rsatadi.  M asalan,  uzoq 
m uddatda  yorug'lik  ta ’sir  ettirilganda  hasharotlar  va  sut  emizuvchi  hay- 
vonlarda jinsiy balog'atga  yetish  tezlashadi.  Ba’zi  hasharotlar kun  qisqarishi 
natijasida  ko‘payish jarayonini  to'xtatadi,  kun  uzayishi  bilan  esa  ko'payish 
qayta  tiklanadi.  Buning  sababi  shuki,  uzun  kun  bosh  miyadagi  gepofiz  be-

---

ziga  t a ’sir  etib,  ichki  sekretsiya  bezlari  ishini  kuchaytiradi  va jinsiy bezlarga 
ham  signal  beradi.