I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Organizmni klassifikatsiyalash usullari. 
Organizmlarni klassifikatsiya- 
lashda morfologik taqqoslash.vembriologik taqqoslash, kariologik, ekologio- 
genetik va shu kabi boshqa usullardan foydalaniladi.
Klassiflkatsiya qilishda yana organizmlarning quyidagi muhim xususi- 
yatlaridan ham foydalanish mumkin. Ana shunday xususiyatlarga bir hu­
jayrali yoki ko'p hujayrali, hujayraning defferensiatsiyalanishi, embirion 
varaqchalarining rivojlanishi, m a’lum bir sistemalarning hosil bo'lishi 
darajasi (masalan, qon aylanish, ovqat hazm qilish sistemalari), sim-
75

---

metrik xillari, tanadagi sigmentatsiyalaming borligi yoki yo‘qligi, genetik 
o'xshashligi, xrom osom alar m iqdori va m orfologiyasi, o ‘sim liklarda 
changlaming tuzilishi bioximik va immunologik xususiyatlari va hokazo.
Sistematikada D N K dagi azot asoslarining birin-ketin joylashishini va 
oqsillar tarkibidagi aminokislotalaming ham birin-ketin joylashishini bi­
lish muhim ahamiyatga egadir. Chunki bir organizm D N K sidagi azot 
asoslarining joylashishi va oqsilidagi aminokislotalaming joylashishi boshqa 
organizmdagidan keskin farq qilishi aniq.
Hozirgi kunda o ‘simliklar va hayvonlar dunyosini klassifikatsiyalash- 
da ham m a jam oatchilik tom onidan tan olingan yagona sistema mavjud 
emas. Shu sababli ularni klassifikatsiya qilishning bir-biridan farq qiladigan 
bir necha xillari mavjud. Shular orasida keng tarqalgan sistemalardan 
o ‘simliklar sohasida A.L.Taxtadjan (1973) sistemasi va hayvonlar sohasida 
esa L.Margelis sistemasidir.
A.L. Taxtadjan o'simliklar dunyosini: hujayraviy tuzilishgacha bo‘lgan 
o'simliklar (vimslar); shakllangan yadroga ega bo'lm agan talofitlar (bak­
teriyalar, ko‘k-yashil suvo'tlari); plastidadagi talofitlar (zamburug'lar) va 
sakkizta bo‘limni o ‘z ichiga olgan o'sim liklar guruhlariga bo‘ladi.
Yopiq urug‘lilar bo‘limini 2 ta sinfga: ikki pallalilar va bir pallalilarga 
bo‘lib o'rgatadi.
L.Margelis sistemasi bo'yicha hayvonlar: 1. Bir hujayrali hayvonlar 
(sodda hayvonlar), ko‘p hujayrali, birlamchi og'izlari. 2. Bulutlar, kava- 
kichlilar. 3. Yassi chuvalchanglar. 4. Yumaloq chuvalchanglar. 5. Halqali chu­
valchanglar. 6.Paypaslagichlar. 7. Bo‘g‘um oyoqlilar. 8. Yumshoq tanlilar 
yoki moluskalar.9.Igna tanlilar. 10.Pogognaforalar. 11.Xordalilar tiplariga 
bolinadi.
Xordalilarni esa u 6 sinfga:
1) Yumaloq ogizlilar;
2) Baliqlar;
3) Suvda-quruqlikda yashovchilar;
4) Sudralib yuruvchilar;
5) Qushlar;
6) Sutemizuvchilar sinflariga b o ‘lib o ‘rgatadi.