I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Empedokl 
ta b iatd ag i suv, y er, h avo b ir-b irig a q o 'sh ilib , keyin ajraladi, 
o q ib a td a o rg an iz m larn in g organlari a lo h id a -a lo h id a v u judga kelgan. O rg a­
n iz m la rn in g b ir-b irig a m uvofiq q o 'sh ilish id a n n o rm a l o rg a n iz m la r, n o - 
m u v o fiq q o 'sh ilish id an n o n o rm a l o rg a n iz m la r p a y d o b o 'lg a n degan.
G e p o k ra tn in g irsiyat to 'g 'risid a g i ta s a w u rig a k o 'ra , erk ak va ay o ln in g
9

---

u ru g 'i o rg a n iz m n in g b arc h a q ism id a n hosil b o 'la d i. B a q u w a t o rg a n iz m - 
lard an k uchli, n im jo n o rg a n iz m la rd an kuchsiz nasi rivojlanadi.
Q ad im g i Y u n o n isto n d ag i ta b ia tsh u n o slik fa n in in g rivojiga A risto tel, 
ayniqsa, katta hissa q o 'sh d i. U hayvonlar klassifikatsiyasining asosini yaratdi. 
S o lish tirm a a n a to m iy a , em briologiya so h asid a dastlabki fikrlarni bayon 
qildi. U “ H a y v o n lar tarix i“ , “ H ay v o n larn in g p a y d o b o 'lis h i" , “ H ayvon 
ta n a sin in g q ism la ri” degan asarlarini yozdi. Bu asa rla rid a o lim ta b ia tn in g
a sta -se k in rivojlanib borishi t o ‘g ‘risida b a ’zi fikrlarni o lg 'a surdi. A ristotel 
h ay v o n larn in g 500 ga yaqin tu rin i bilgan. U h a y v o n larn i klassifikatsiya- 
lash d a u larn in g ay rim xossalariga em as, k o ‘p belgilariga e ’tib o r berish 
kerakligini aytdi. U b arch a h ay v o n larn i ikkita k atta g u ru h g a “q o n lila r“ va 
“ q o n s i z l a r “ g a b o 'l d i . B u g u r u h l a r h o z i r g i “ u m u r t q a l i l a r ” va 
“ u m u rtq a siz la r“g a t o ‘g ‘ri keladi. Q o n lila rn i 5 ta k a tta avlodga ajratgan.
“ K a tta a v lo d “ tu s h u n c h a s i h o zirg i p a y td a g i “ s in f “ tu s h u n c h a s ig a
h a m o h a n g d ir. A ristotel q o n siz la rn in g l3 0 tu rin i bilgan.
O lim n in g u q tirish ic h a , m ed u z a , ak tin iy a, b u lu tla r tuzilishi jih a tid a n
b ir to m o n d a n o 'sim lik larg a , ikkinchi to m o n d a n hay v o n larg a o 'x sh ash . 
S h u n in g u c h u n ularni A ristotel z o o fitla r deb atag an .
Q onli h ay v o n larn in g b a rch asid a ichki o rg a n la r o 'z a ro o 'x sh a sh va bir 
xilda jo y lash g an . A risto teln in g sh o g ird larid an biri T iofrast o 'sim lik larn in g
500 d a n o rtiq tu rin i o 'rg a n g a n . U larn in g tu zilish in i, fiziologiyasini, am aliy 
ah a m iy a tin i tasvirlab berg an . U b ir o 'sim lik tu ri b o sh q a tu rig a aylanishi 
m u m k in d eg an fikrni q u w a tla g a n .