I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

6. Chuchuk suv o ‘simliklari. 
C huchuk suv havzalari yer havzasiga nis­
batan kichik qism ni egallasa-da, lekin ularda o'sim lik turiari tu rli-tu m an
b o ‘ladi. Bu tu rli- tum anlik suvning oqish tezligiga (daryolarda) m ineral 
m oddalarning tarkibiga kislorod’m iqdori ham da daryolar va k o ‘llam ing 
k atta- kichikligiga h am bog‘liqdir. C huqur k o ‘llar suv tez oquvchi d a r­
yolarda k o 'pincha fltoplanktonlar va diatom suvo‘tlari k o ‘p b o ‘lib, ular 
k o ‘pincha qiig‘oqlam i yupqa qavat bilan qoplab turadi. Suv havzalari sa- 
yoz b o ‘lgan taqdirdagina o'sim liklar suv yuzasiga chiqib o ‘sishi m um kin. 
Bunday o'sim liklar jum lasiga giotsentlar, liliyalar kiradi. U lar o ‘zlari u chun 
kerak bo'lgan oziq m oddalam i to ‘g‘rid an -to ‘g‘ri suvdan oladilar, ildizlari 
bilan emas.
7. Arktik tundra zonasi. 
Bu zonaning iqlimi nihoyatda sovuq, qishi 
uzun, yozi esa o ‘ta qisqa b o ia d i. Doim iy kuchli sham ollar esib turgani 
uchun o ‘rtacha yillik harorat 0°C dan past, hatto yoz oylarida issiqiik 15— 
20° С dan oshmaydi. Y og‘inning o ‘rtacha bir yillik m iqdori 200—300 m m
ni tashkil etadi. Biroq bu yerlarda quyoshli kunlam ing kam b o ‘lishi ham da 
yozning qisqaligi natijasida ortiqcha nam lik hosil bo'ladi. H avoning nisbiy 
namligi 80 % atrofida.
T u ndra zonasining tu p ro g 'i doim iy m uzliklarni hosil qiladi. H a tto yoz 
oylarida ham tuproqning 0,25—2 m chuqurligigacha m uz eriydi, xolos. 
Yilning 280 kuni davom ida yer qor bilan qoplanishiga qaram ay, bu iqlim
zonasida 500 ga yaqin yuksak o'sim lik turiari o ‘sadi. U larning k o ‘pchiligi 
ko ‘p yillik o ‘t, chim hosil qiluvchi ham d a k atta boshli o ‘sim liklardir. 
K o'pincha bu yerlarda moxlar, lishayniklar, pakana va doim o yashil bo'lgan 
buta va chala butalar o'sadi. U lar jum lasiga bagul’nik, pakana oq qayin 
daraxti (B etula nana), pakana tollar, vodianka, brusnika, m oroshka; o 't 
o'sim liklardan qiyoqlar, astrogallar, q irq b o 'g 'im , q o 'n g 'irb o sh , belous; 
lishayniklardan island lishaynigi, b u g 'u lishaynigi kabilar kiradi. T u nd ra 
zonasining janubida Sibir yeli, osina, oq qayin, olxa va shu kabi daraxtlar 
ham uchraydi.
A D A B 1 Y O T L A R :
1. A.Karimov. O'zbekiston buyuk kelajak sari. —Toshkent. “O'zbekiston” nashri-
yoti
2. ТААкилова, В.В.Хаскин. Экология. —Москва. Изд. ЮНИТИ., 1998. стр. 
76-83.
3. Грин Н., У.Стаут, Ф.Тейлор. Биология. Том 2. —Москва, изд. Мир, 1990. 
стр. 107-112,81-105.
8 - 1 5
113

---

4. 
Вилли.
Биология. -Москва. Изд. Мир, 1968. стр. 710-715.
5.Реклефс Р. Основы общей экологии. - Москва. Изд. Мир, 1979. стр. 8 8 - 
107.
6. Umumiy biologiya. Akademik E.X.To'raqulov tahriri ostida. —Toshkent. 1996. 
318—320-betlar.